Τετάρτη 25 Μαΐου 2011

Η άλωση της Πόλης. 29 Μαΐου 1453 μ. Χ.

ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΡΤΗΣΗ:  26/5/2011

Σχόλιο ΠΑΖΛ: Η παρούσα ανάρτηση ανφέρεται στην άλωση της Πόλη από τους Τοὐρκους  το 1453 μ. Χ. Περιλαμβάνει τις παρακάτω ενότητες:
  1. Ιστορική περιγραφή της Άλωσης

  2. 29 Μαϊου 1453 - το χρονικό μιας ημέρας της παγκόσμιας ιστορίας Μαΐου

  3. Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

  4. Τα αίτια της πτώσης της Κωνσταντινούπολης την 29η Μαίου 1453 -  π. Γεώργιος Μεταλληνός

  5. «Η Πόλις εάλω», αλλά και ζή (Σεβασμ. Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεος Βλάχος) (ομιλία)

  6. Η κατάρρευση της Αυτοκρατορίας.Το Βυζαντινό μάθημα. (Βίντεο)
  7. Η άλωση της Πόλης ( από το national geographic - βίντεο)

  8. Θρήνοι και παραδόσεις της Άλωσης (βίντεο)

  9. Θρήνοι (ποίηση)

     

1. Ιστορική περιγραφή της Άλωσης

1404 μ.Χ. Γεννιέται στην Κωνσταντινούπολη ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος από τον Μανουήλ Παλαιολόγο και την Ειρήνη Δράγαζη
1430 μ.Χ. 29 Μαρτίου. Αλωση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους!
1437 μ.Χ. 27 Νοεμβρίου. Ο βασιλιάς Ιωάννης Παλαιολόγος - αδερφός του Κωνσταντίνου - πηγαίνει στην Ιταλία για να ζητήσει βοήθεια για τον Τουρκικό Κίνδυνο. Στη θέση του στην Πόλη, μένει ο Κωνσταντίνος.
1439 μ.Χ. 6 Ιουλίου. "’λωση της Ορθοδοξίας" επιχειρείται στην Ιταλία, αφού "υπογράφεται" στη Φλωρεντία η "Ψευδοένωση των εκκλησιών", από τον αδελφό του Κωνσταντίνου, βασιλέα Ιωάννη Παλαιολόγο Αρνήθηκε τότε να υπογράψει ο μέγας ’γιος Μάρκος ο Ευγενικός Επίσκοπος Εφέσσου , έχων το αξίωμα του Εξάρχου της Συνόδου και Τοποτηρητού των Ανατολικών Πατριαρχών και ο αδερφός του Ιωάννης, Διάκονος και Αρχιφύλαξ της Μεγάλης Εκκλησίας, ο Επίσκοπος Σταυρουπόλεως Ησαΐας και ο Ιβηρίας που απείχε επίτηδες. Ο πιστός ορθόδοξος λαός εξοργίζεται δίκαια και χάνει κάθε εμπιστοσύνη στους βασιλείς του Ο δε Πάπας μαθαίνοντας ότι ο ’γιος Μάρκος δεν υπέγραψε, είπε "λοιπόν τίποτα δεν εκάναμε"! Ο Πάπας θέλησε την καθαίρεση μάλιστα του Μάρκου, τον προστάτεψε όμως ο βασιλέας Ιωάννης, ο οποίος φαίνεται πως στο βάθος αναγνώριζε το πνευματικό και ηθικό ανάστημα του αγίου πατρός.
   Για να φανερωθεί όλο το μεγαλείο και η Αλήθεια της Ορθοδοξίας, σημειώνουμε ότι ο τότε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως δεν υπέγραψε - αν και παρών - διότι καθώς πλησίαζε η στιγμή που ετοιμαζόταν να βάλει την βαρύνουσα υπογραφή του και ενώ έτρωγε, πέθανε αιφνιδίως στις 10 Ιουνίου 1439!!! Έτσι δεν μπήκε υπογραφή του Οικουμενικού Πατριάρχη αλλά μόνο του βασιλιά
   Σημειώνουμε επίσης, ότι ο άλλος αδελφός του βασιλιά Ιωάννη και του Κωνσταντίνου, ο Δημήτριος Παλαιολόγος, έφυγε από τη Φλωρεντία και πήγε στη Βενετία για να μην υπογράψει, έχοντας μαζί του τον Γεώργιο Σχολάριο, τον μετέπειτα Πατριάρχη δηλαδή Γεννάδιο, τον οποίο είχε επαναφέρει στην ευσέβεια ο ’γιος Μάρκος.
1443 μ.Χ. Σύνοδος των Ορθοδόξων Πατριαρχών Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Ιεροσολύμων στα Ιεροσόλυμα, που καταδικάζει την Ψευδοένωση και τη σύνοδο της Φλωρεντίας, καθώς και όλους τους Λατινόφρονες (Γκραικολατίνους) συμπεριλαμβανομένου του Αυτοκράτορα Ιωάννη και του νεοορισθέντος Λατινόφρονα τότε Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Μητροφάνη τον οποίο καθαίρεσε.
   Επίσης και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας αναθεμάτισε την εν Φλωρεντία Σύνοδο, τον δε Ρώσο Μητροπολίτη Ισίδωρο που συνυπέγραψε τη Ψευδοένωση έκλεισε στη φυλακή. Εκείνος όμως δραπέτευσε και έτρεξε στον Πάπα που τον έκανε Καρδινάλιο Πολωνίας.
1444 μ.Χ. 10 Νοεμβρίου. Η μάχη της Βάρνας, υπό τον Ιωάννη Ουνυάδη (εθνικός ήρωας των Ούγγρων), καταλήγει σε ήττα των ενωμένων χριστιανικών δυνάμεων. Η τελευταία μεγάλη ελπίδα σβήνει μπροστά στη φανατισμένη επέλαση των Οθωμανών. Κυρίως λαμβάνουν μέρος Πολωνοί και Ούγγροι, ενώ εκεί σκοτώνεται και ο βασιλιάς της Ουγγαρίας Βλαδισλάβος Γ΄. Για να πάρει μέρος στη μάχη στέλνεται από το Μυστρά ο Χιλίαρχος Γεώργιος Λασκαρίδης - ο ίδιος δηλαδή ο ΑΓΙΟΣ ΡΑΦΑΗΛ - αλλά δεν προλαβαίνει να φτάσει. Κάπου στις Σέρρες μαθαίνει την τρομερή ήττα (περισσότερα για τον ’γιο Ραφαήλ εδώ)
1448 μ.Χ. 30 Οκτωβρίου. Πεθαίνει ο αυτοκράτορας Ιωάννης Παλαιολόγος, σε βαθιά θλίψη, εξ αιτίας της συνεχούς ήττας των χριστιανικών όπλων, εξ αιτίας επίσης της κοροϊδίας του Πάπα - που δεν του έστειλε καμία απολύτως βοήθεια, παρότι είχε υποσχεθεί στρατιωτική βοήθεια των ηγεμόνων της Δύσεως και είκοσι πολεμικά πλοία για έξι μήνες ή δέκα για ένα χρόνο - και εξ αιτίας ακόμη για τα όσα ο ίδιος ο Ιωάννης είχε κάνει σε βάρος της Αγίας του Θεού Εκκλησίας, της Ορθοδοξίας, για τα οποία και βαθιά μετανόησε.
1449 μ.Χ. 6 Ιανουαρίου. Στέφεται νέος βασιλέας ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, στην Εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στο Μυστρά, όπου βρισκόταν. Στην Εκκλησία αυτή εργάστηκε, καθάρισε και στερέωσε τις αγιογραφίες - όπως σημειώνει στην "Πονεμένη Ρωμιοσύνη" του - ο ίδιος ο Φώτης Κόντογλου.
1452 μ.Χ. 12 Δεκεμβρίου. Γίνεται στην Αγία Σοφία το απαράδεκτο "ενωτικό συλλείτουργο" με τον Καρδινάλιο Ισίδωρο ως απεσταλμένο του Πάπα, όπου και ακούγεται το αιρετικό "Φιλιόκβε", εξοργίζοντας και αναστατώνοντας ολόκληρη τη Βασιλεύουσα! Στη "λειτουργία" παρίσταται με σφιγμένα δόντια ο Κωνσταντίνος, που θεωρεί πως ήταν η εσχάτη, έστω απελπισμένη, ενέργεια να περισώσει την Πόλη, από τους Τούρκους που την κύκλωναν απειλητικά. Τις Πόλεις βέβαια και τους λαούς τους προστατεύει και τους σώζει όπως χιλιάδες φορές είδαμε ο Θεός. Η ευσέβεια και όχι η ασέβεια! Και η ασέβεια είχε γίνει! Στις 12 Δεκεμβρίου, ανήμερα του Αγίου Σπυρίδωνα, στην Κωνσταντινούπολη.
Αρνείται όμως να παραστεί στο φρικτό "συλλείτουργο" ο πιστός λαός και ο Μέγας Δούκας του Στόλου, ο Λουκάς Νοταράς που προφητικά σχεδόν φωνάζει "καλύτερα το τουρκικό σαρίκι, παρά η καλύπτρα του Καρδιναλίου" και η Ιστορία τον δικαιώνει, αφού κάτω από το βάρβαρο τουρκικό σαρίκι, με τη βοήθεια του Θεού, πιστοί στην Ορθοδοξία, κρατηθήκαμε, σταθήκαμε, ισχύσαμε και είμαστε σήμερα ελεύθεροι, όνειρο απλησίαστο για τα χρόνια εκείνα τα τρομερά και λάμπει σήμερα η Ορθοδοξία μας σαν ατόφιο ολοκάθαρο χρυσάφι στα μάτια του διψασμένου κόσμου.
Είναι όμως και κάποιος άλλος που αρνείται να παραστεί εκείνη τη θλιβερή ημέρα στο "ενωτικό συλλείτουργο". Ο Πρωτοσύγκελος του Πατριαρχείου, ο ΑΓΙΟΣ ΡΑΦΑΗΛ!!! Αν και προσωπικός φίλος του Αυτοκράτορα, λεει το ΜΕΓΑΛΟ "ΟΧΙ" και δεν παρίσταται, εξοργίζοντας τον Κωνσταντίνο που διατάσει την εξορία του, μαζί με τον Διάκονό του Αγιο Νικόλαο (βλέπε όλη τη σχετική ιστορία πατώντας εδώ).
1453 μ.Χ. 7 Απριλίου. Ο Μωχάμετ (Μωάμεθ) Β΄ αρχίζει την πολιορκία της Πόλης με 250.000 στρατό, έναντι 7.000 μόλις υπερασπιστών (5.000 Έλληνες + 2.000 Γενουάτες, Βενετοί κ.α.). Η βοήθεια, την οποία προσδοκούσε - μετά το "συλλείτουργο" που είχε κάνει με το μαχαίρι στην καρδιά - ο Παλαιολόγος, δεν ήρθε. Μόνο ο Ιουστινιάνης έφτασε με 700 για να βοηθήσει. Ο Πάπας είχε πετύχει διπλή ΝΙΚΗ. Αφού πέτυχε το εξευτελιστικό "συλλείτουργο" ανοίγοντας δρόμο πολλών προς τη Ρώμη, τώρα θα πετύχαινε και την τέλεια υποταγή, αφού χωρίς Βασιλεύουσα, χωρίς Υπερασπιστή, η Ορθοδοξία θα ξεχνιόταν για πάντα Έτσι νόμισαν πολλοί Αλλά δεν ήταν αυτό το θέλημα του Θεού
1453 μ.Χ. 18 Απριλίου. Το ελληνικό Πυροβολικό χτυπά με εύστοχη βολή τα πυρομαχικά του τεράστιου κανονιού του Μωάμεθ, με αποτέλεσμα να σκάσει το κανόνι και να σκοτωθεί ο περίφημος κατασκευαστής του Ουρβανός! Ο Ουρβανός, Ούγγρος στην καταγωγή, εργαζόταν για λογαριασμό των Ελλήνων μέσα στην Πόλη αλλά εξαγοράστηκε από τον Μωάμεθ και έφυγε άτιμα για να υπηρετήσει τους αλλόπιστους, φτιάχνοντας το μέγα κανόνι, που χρειάστηκαν 70 ζευγάρια βόδια να το σύρουν και χίλιοι άντρες και που όταν χτυπούσε σείονταν σαν σε ισχυρό σεισμό ο τόπος ολόκληρος!
1453 μ.Χ. 20 Απριλίου. Συγκλονιστική Ναυμαχία μπροστά στον Κεράτιο, όπου 4 μονάχα ελληνικοί Δρόμωνες ναυμαχούν με 130 τουρκικά πλοία που είχαν πλημμυρίσει το Βόσπορο!!! Επικεφαλής των δικών μας ο γενναιότατος Φλαντανελλάς, που δεν δείλιασε ούτε στιγμή μπροστά στα τουρκικά κατάρτια που είχαν γεμίσει απειλητικά τη θάλασσα και ούτε καν πισωγύρισε την πλώρη του! Πρόκειται για μια από τις συγκινητικότερες παλικαριές της Ιστορίας! Η Ναυμαχία που ακολουθεί είναι επική! Επικεφαλής των Τούρκων είναι ο Βούλγαρος εξωμότης πλοίαρχος Μπαλτόγλου Σουλεϊμάν Μπέης που με ορμή πετάγεται να τσακίσει τον Φλαντανελλά! Ο λαός σκαρφαλώνει στα θαλάσσια τείχη και παρακολουθεί με αδιάκοπη προσευχή στην Παναγία Βλαχερνών!!!
   "Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΚΑ" φωνάζουν τα πληρώματά μας και ορμούν με πρωτοφανή δύναμη απάνω στα τούρκικα που αρχίζουν να τα τσακίζουν ένα ένα και να τα καίνε! Τρεις ώρες κράτησε η θύελλα του Φλαντανελλά και διέλυσε κυριολεκτικά τον τουρκικό στόλο!!! Από τη λύσσα του ο ίδιος ο Μωχάμετ (Μεχμέτ - Μωάμεθ) σπιρούνισε το άλογό του και χώθηκε βαθιά στη θάλασσα ανήμπορος να σταματήσει την καταστροφή και τον διασυρμό του! "Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα Νικητήρια" ακουγόταν από τα θαλασσινά κάστρα και αντηχούσε η ψαλμωδία παντού καθώς χαλάρωνε η ανίκητη αλυσίδα του Κερατίου για να υποδεχθεί τους μεγάλους Ήρωες, αναριγώντας από χαρά και συγκίνηση!
1453 μ.Χ. 22 προς 23 Απριλίου. Ο Μεχμέτ (Μωάμεθ) δεν το βάζει κάτω και απαντά σχεδόν αστραπιαία μετά από δύο ημέρες, κάνοντας κάτι απίστευτο. Σε μια νύχτα, 22 προς 23 Απριλίου, περνάει πίσω από το Γαλατά, από τη στεριά, 72 ολόκληρα πλοία, σέρνοντάς τα πάνω σε σανίδες αλειμμένες με λίπος και τα ρίχνει μέσα στον Κεράτιο Κόλπο!!! Ευτυχώς οι δικοί μας συνέρχονται γρήγορα και με πυρπολικά αναχαιτίζουν τον τουρκικό στόλο που μπήκε στον Κεράτιο. Τα τουρκικά πλοία έτσι μένουν στην άκρη, από το φόβο της πυρπόλησής τους
1453 μ.Χ. 5 Μαΐου. Ένα μικρό γρήγορο πλοιάριο γλιστρά νύχτα προς τον Ελλήσποντο. Ελπίδες ότι δήθεν έρχεται μεγάλη βοήθεια από τον Πάπα και στόλος της Βενετίας, σπρώχνει τον τελευταίο Αυτοκράτορα να στείλει την αποστολή, ώστε να απαντήσει τους Δυτικούς και τους πει να κάνουν φτερά, να βοηθήσουν!..
1453 μ.Χ. 18 Μαΐου. Ένας τεράστιος τουρκικός πολιορκητικός Πύργος ξεφυτρώνει μπροστά στα ελληνικά κάστρα της Πόλης, ξεπερνώντας κατά πολύ το ύψος τους, μπαζώνοντας με πέτρες και χώματα την προστατευτική, αμυντική μας τάφρο, ώστε να φτάσει το τείχος και να κατεβάσει τότε την τεράστια πόρτα - καταπέλτη του τρίτου ορόφου, για να πηδήσουν απλά μέσα στην Βασιλεύουσα οι αμέτρητες χιλιάδες φανατισμένοι βάρβαροι της Ανατολής! Ευτυχώς και εδώ ο μέγας ηρωισμός των Ελλήνων καταφέρνει να κάψει με καταδρομική αποστολή μέσα στη νύχτα και αυτό το μεγαθήριο!
1453 μ.Χ. 22 Μαΐου. Επιστρέφει το ανιχνευτικό πλοιάριο, φέρνοντας την απελπισία. Κάνενας! Πουθενά! Μήτε φλάμπουρο δυτικό, μήτε πουλί πετούμενο! ΚΑΜΙΑ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΒΟΗΘΕΙΑ!!! ΔΕΝ ΕΡΧΟΤΑΝ ΚΑΝΕΙΣ! Συννέφιασε το πρόσωπο του Παλαιολόγου και των άλλων αρχόντων. Σφίχτηκε από θυμό! Θυμό για τον εαυτό τους που άσκοπα λοιπόν, τόσο άσκοπα καταδέχτηκαν να μαγαριστεί η Ορθοδοξία με το "συλλείτουργο" που μόνο και η ανάμνηση του οποίου τους έφερνε αναστάτωση στο στομάχι! ΑΔΙΚΑ! Τώρα ένοιωθαν το απέραντο σφάλμα! Τώρα τα μάτια έβλεπαν ολοκάθαρα! Είδαν το δρόμο. Είδαν τη γενναιότητα! Πως κράτησαν μόνοι τους σχεδόν ίσα με τότε, τόσες λυσσασμένες επιθέσεις! Πενηνταριές, πενηνταριές χιλιάδες τους ρίχνονταν οι Τούρκοι και αυτοί ακόμα βαστούσαν, σαν από θαύμα τόσο καιρό! Τώρα, σαν είδαν καθάρια και συλλογίστηκαν σωστά, τώρα δυνάμωσαν πιότερο! Ατσάλι έγιναν οι Ρωμιοί, οι Έλληνες! Στη μοναξιά τους δυνάμωσαν, σαν τα δέντρα που είναι σε καθάριο αέρα και όχι σε μολυσμένη πίστη Γύρεψαν τη συγνώμη του Χριστού, τη συγνώμη του λαού, τη συγνώμη όλων των γενιών των Ελλήνων και αποφάσισαν εκείνο που αργότερα, θα αποφάσιζαν και 2.500.000 Νεομάρτυρες! Τη θυσία! Την τέλεια κάθαρση!
   Γέμισε η ψυχή τους, ηρέμησε. Χάθηκε η αναμονή και η ανυπομονησία. Βασίλεψε η ειρήνη στο μυαλό και την καρδιά τους. Η ειρήνη Εκείνου που νίκησε το θάνατο. Πέταξε ο νους τους στο ληστή και χωρίς να σταθεί έτρεξε στον Πέτρο. Έκλαιγε και η δική τους ψυχή και αναζητούσε τη συγνώμη του Βασιλέως των βασιλέων. Στο βάθος, κάπου, κάποιος αλέκτωρ ακουγόταν για τρίτη κιόλας φορά..
   ’στραψαν τα μονογράμματα των Παλαιολόγων στο φως των κεριών. Βασιλεύ Βασιλέων Βοήθει Βασιλεύ, καθώς ο Κωνσταντίνος γονάτιζε μυστικά, μοναχός του στην Κυρά της Θεοφύλακτης και της έλεγε σιωπηλά το δικό του αβάσταχτο πόνο. Το είχε αποφασισμένο μέσα του και τώρα ακόμα πιο πολύ. Δεν θα έφευγε, αν και μπορούσε, αν και του το πρότειναν πολλοί για να σωθεί το Στέμμα των Ελλήνων και μια μέρα πάλι να ελευθερώσει την Πόλη μας, όπως παλιά με τους Φράγκους. Όχι, αυτός θα έμενε! Ως το τέλος. Ως τρανό παράδειγμα στους αιώνες!
1453 μ.Χ. 23 Μαΐου. Ο Μωάμεθ, στέλνει πρεσβεία στον Παλαιολόγο, για να πετύχει την παράδοση της Κωνσταντινούπολης που δεν έλεγε να πέσει με τίποτα, αλλά και για να παρατηρήσει την κατάσταση των πολιορκητών από μέσα και να σπείρει αν μπορούσε διχόνοια, αφού έταζε να φύγουν με τα πράγματά τους ανεμπόδιστα όσοι ήθελαν από την Κωνσταντινούπολη και αυτός ο βασιλιάς με τους δικούς του. Ο Πορθητής υποσχόταν πως δεν θα πείραζε απολύτως κανέναν! Αλλά αν έμεναν, με το που θα έμπαινε στην Πόλη, θα την κατέστρεφε, θα έσφαζε όλους τους άντρες και θα πουλούσε στα σκλαβοπάζαρα τα γυναικόπαιδα!!!
   Ο Κωνσταντίνος, ήταν έτοιμος από καιρό, από αιώνες, από χιλιετίες! Ορμηνεμένος από το Λεωνίδα, ατσαλωμένος από το χρέος, από την μεγάλη κληρονομιά του Ελληνισμού, που με τα ΟΧΙ μεγάλωσε και με τα ΟΧΙ σκάλισε και σκαλίζει ως τώρα, ως την Κύπρο, ανεξίτηλα τις γρανιτένιες πλάκες της Ιστορίας.
   Γύρισε ο Αυτοκράτορας το βλέμμα του ένα γύρω στο θρόνο του. Και είδε να τον βαστά από η μια ο Μέγας και ’γιος Κωνσταντίνος και από την άλλη η Αγία Ελένη, η Ελληνίδα, πρώτη Χριστιανή Βασίλισσα, από το Δρέπανο της Βιθυνίας μας, που βρήκε και ύψωσε τον ΤΙΜΙΟ ΣΤΑΥΡΟ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ!
   Κεραυνός χτύπησε τον απεσταλμένο του Μωάμεθ, σαν αντίκρισε την αποφασιστικότητα και την παλικαριά, στη ματιά του βασιλέα μας που με τη φωνή ολάκερης της Ρωμιοσύνης έδινε την ιστορική απάντησή του, μνημείο ανδρείας & τιμής αιώνιο:
   "Το δε την Πόλιν σοι δούναι, ουτ΄ εμόν εστίν ουτ΄ άλλου των κατοικούντων εν ταύτη. Κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών"!!!
   Σφίχτηκε η ψυχή του απεσταλμένου των Τούρκων. Τέτοιοι λαοί σκέφτηκε, τέτοιοι άντρες, είναι στ΄ αλήθεια ανίκητοι! Ακόμα κι αν ηττηθούν, αυτοί είναι τελικά οι μεγάλοι νικητές της Ιστορίας!...
1453 μ.Χ. 24 Μαΐου. Ξεκινά μεγάλη λιτανεία με την Εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών, που ξαφνικά καταμεσής των δεήσεων πέφτει κάτω η Εικόνα και δεν σηκώνεται, όσο κι αν πασχίζουν Ιερείς και λαϊκοί, με τις χοντρέ στάλες ίδρωτα αγωνίας στα μέτωπα.! Είναι βαριά η Εικόνα, βαριά εκείνη που μέχρι πριν την μεταφέραν με άνεση. Με χίλιες προσπάθειες και προσευχές, η Εικόνα σηκώθηκε στο τέλος, όπως θα σηκωνόταν κι ο λαός μας, με μύριους κόπους μετά τόσα χρόνια μαύρης σκλαβιάς.
1453 μ.Χ. 26 Μαΐου. Απελπισμένος στέκεται ο Μωάμεθ απέναντι. Είχε κάνει τα πάντα! Τα αδύνατα, έκανε δυνατά! Για πρώτη φορά στα χίλια και πλέον χρόνια της Ιστορίας της Πόλης, έσφιξε με τέτοια μαστοριά το λουρί γύρω από την άπαρτη Χριστιανική Πολιτεία. Είχε ξεριζώσει κάθε τι γύρω, είχε ζώσει στεριά και θάλασσα, είχε φτιάξει τα καλύτερα και μεγαλύτερα κανόνια που είδε ο κόσμος, είχε κάνει ως και τη στεριά θάλασσα και πέρασε τα πολεμικά του! Αμέτρητες επιθέσεις! Αμέτρητοι νεκροί! ’παρτη ήταν η Πόλη. Αυτά πάνω κάτω του έλεγαν και οι στρατηγοί του και κυρίως ο Χαλήλ που ήταν δικός μας. Να λύσει την πολιορκία, γιατί στο τέλος θα έχανε όλο το στρατό, όλη τη δύναμή του.
   Έτοιμος ήταν και εκείνος να το αποφασίσει. Μάταια ήταν όλα. Τρία χρόνια μιας τεράστιας, μελετημένης προετοιμασίας, πενήντα ημέρες σκληρής πολιορκίας και ο Κωνσταντίνος του μηνούσε λεει, πως δεν παρέδιδε την Πόλη και πως ήταν έτοιμος να πεθάνει εκείνος και όλοι οι Ρωμιοί ανά πάσα στιγμή! Τα μάτια των πρεσβευτών του, του είπαν όμως κι άλλα. Πως είναι αλύγιστοι οι Έλληνες. Μέσα στα τείχη στεκόταν ακόμα και αδιάφορα και περιφρονητικά στη θέα της τουρκικής πρεσβείας. Και εκείνος, ο Κωνσταντίνος και όλοι γύρω του, απολύτως άκαμπτοι.  Δεν θα έπεφτε η Πόλη, λοιπόν.
   Σκοτείνιασε το πρόσωπό του από τη στεναχώρια. Και χωρίς να το θέλει, συλλογίστηκε τη μάνα του, τη Μάρω, τη χριστιανή Πριγκίπισσα της Σερβίας, που του έλεγε για το Χριστό κρυφά και για τη μεγάλη Πόλη Του, που τη φύλαγε η ίδια η Παναγιά και γι΄ αυτό ήταν άπαρτη.  Τίναξε αμέσως το κεφάλι του, οργισμένος. Μα πάλι ήρθε η σκέψη. Η μορφή ενός εικονίσματος ερχόταν από τα παιδικά του χρόνια και έπιασε τον εαυτό του να γεμίζει σέβας.  Ό,τι και να έκανε λοιπόν ήταν μάταιο! Θα την έλυνε την πολιορκία! Το πήρε απόφαση! Όσο η , φοβήθηκε να προφέρει το όνομά της, φυλούσε την Πόλη, ήταν αδύνατο να την πάρει άνθρωπος.
   Ξαφνικά, μια δυνατή φωνή διέκοψε τις αποφάσεις του! Ήταν ένας από τους Στρατηγούς του, που τον καλούσε να βγει από τη πολυτελή σκηνή του.
   "Πολυχρονεμένε μου Σουλτάνε, φώναξε λαχανιασμένος, κοίτα τον κουμπέ της Μεγάλης Εκκλησιάς των Ρωμιών! Κοίτα! "!
   Εκείνος είχε κιόλας βγει και στύλωνε τα μάτια του στον τρούλο της Αγια- Σοφιάς κι ύστερα κράτησε την ανάσα του για ώρα. Ολόκληρος ο τεράστιος τρούλος, το θαύμα εκείνο της τεχνικής, έκαιγε από αόρατη φωτιά, φλογιζόταν σαν σε καμίνι και η λάμψη του τύφλωνε! Έπειτα, έπειτα το φως ανέβηκε στα ουράνια και ο κουμπές αχνόσβησε σαν το σίδερο που βγαίνει από τη πυροστιά.
   "Είδες αφέντη, έκανε με φανερό καμάρι ο Τούρκος. Ο Θεός τους, εγκαταλείπει τους Ρωμιούς"!!!
   "Καλέστε το Πολεμικό μου Συμβούλιο, πρόσταξε όλο χαρά, ανάμικτη με δέος ο Πορθητής. Η πολιορκία θα συνεχιστεί! Η Πόλη θα πέσει! Να ετοιμαστεί Γενική Επίθεση από όλο το ασκέρι".
1453 μ.Χ. 28 Μαΐου, Δευτέρα. Μεγάλη λιτανεία πραγματοποιείται στη Βασιλεύουσα με κεφαλή τον Αυτοκράτορα. Όλος ο λαός και ο κλήρος, με δάκρυα στα μάτια, περιδιαβαίνει τα μισογκρεμισμένα τείχη και στο τέλος ο Κωνσταντίνος απευθύνει ψυχωμένο λόγο σε όλους, τους τελευταίους Έλληνες και Φιλέλληνες υπερασπιστές, τονώνοντας το ηθικό τους, στεριώνοντας την απόφαση θανάτου μέσα τους, κάνοντας όλα τα μάτια να δακρύσουν, ανάμεσα στις λαμπάδες και τα θυμιάματα που τύλιγαν τη Θεοσκέπαστη εκείνη τη νύχτα.. Την τελευταία νύχτα της Πόλης μας.
   Ύστερα, για πρώτη φορά μετά από τόσους μήνες, για πρώτη φορά μετά από την ασέβεια της 12ης Δεκεμβρίου, με το παπικό συλλείτουργο, πήγαν να Λειτουργήσουν στην Αγιά Σοφιά, που έμενε αλειτούργητη από τότε Ορθόδοξη, γνήσια, ευπρόσδεκτη και πραγματική θα ήταν η Λειτουργία αυτή τη φορά,. Την τελευταία φορά Μια Λειτουργία Συγνώμης και Εξιλέωσης, μια Λειτουργία Ειρήνης με το Θεό της απέραντης Υπομονής και Αγαθότητος. Με Εκείνον που θυσιάστηκε ο ίδιος, που οδηγήθηκε ως πρόβατο στη σφαγή, όπως θα οδηγούνταν σε λίγο, Θεέ μου, ο λαός της Βασιλεύουσας και όλη η Ορθόδοξη Ρωμιοσύνη Για να έρθει πάλι κάποτε η ολόλαμπρη, γλυκιά και βεβαία Ανάσταση
   "Σώσον Κύριε τον λαόν σου " έβγαινε με θέρμη και πίστη από χιλιάδες στόματα Ελλήνων και Φιλελλήνων
   Δάκρυσε ο λαός, γονάτισαν όλοι, προσευχήθηκαν οι Ιερείς, έλαμψαν τα καντήλια μπροστά στις χρυσοντυμένες άγιες εικόνες, άστραψε το άγιο Δισκοπότηρο, ένας κόμπος ανέβηκε στο λαιμό όλων, η Πόλη όλη έκλαιγε, η Πόλη όλη ήταν στο Γολγοθά, ένοιωθε τη θυσία του Χριστού, πλημμύρισε τις καρδιές η αγάπη για τον Πλάστη, έπεσε στις ψυχές κάθε εμπόδιο, έλιωσε κάθε απιστία, κάηκε από τον ποταμό των καυτών δακρύων κάθε ασέβεια!
   "Συγχώρεσέ με Κύριε", ψιθύρισε με φόβο και δέος ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο Κωνσταντίνος ΙΑ' "Συγχώρεσέ με και δώσε μου ανδρείο τέλος".
   Δύο σταγόνες κύλησαν στο μάγουλό του καθώς έκλεινε μέσα του τον ίδιο τον Βασιλέα των βασιλέων Και από πίσω του όλοι οι αξιωματικοί και οι αξιωματούχοι, όλος ο λαός, ένα αμέτρητο πλήθος, με άπειρη συγκίνηση και περισσή ευλάβεια, Μεταλάμβανε των Αχράντων Μυστηρίων, λαμβάνοντας αληθώς Σώμα και αληθώς Αίμα του εσφαγμένου Αρνίου, του Σωτήρα Χριστού. Στην τελευταία ΜεταλαβιάΣτο ύστατο "Μετά Φόβου" Τη νύχτα της 28ης Μαΐου, στην Αγία του Θεού Σοφία Καθώς έξω, πέρα, στο τουρκικό στρατόπεδο, γινόταν οι τελευταίες προετοιμασίες για την τελική επίθεση, ο τελευταίος φανατισμός για ελεύθερη λεηλασία της σπουδαιότερης, λαμπρότερης και ανίκητης πόλης του κόσμου. Της Πρωτεύουσας του Ελληνισμού και της Χριστιανοσύνης!
1453 μ.Χ. 29 Μαΐου, Τρίτη. Δεν είχε ακόμα ξημερώσει, όταν οι άπιστοι ουρλιάζοντας σα δαιμονισμένοι, ρίχτηκαν και πάλι στους ελάχιστους υπερασπιστές, που αναγκάζονταν να είναι διασπαρμένοι σε όλο το μήκος των τειχών, γιατί οι επιθέσεις εκδηλωνόταν ή μπορούσαν να εκδηλωθούν οπουδήποτε.
   Καθώς οι Τούρκοι ορμούσαν, έβγαιναν ξοπίσω οι τρομεροί γενίτσαροι, τα καημένα αρπαγμένα παιδάκια που τα είχαν μεγαλώσει ως θηρία απάνθρωπα οι Τούρκοι. Οι γενίτσαροι παρακολοθούσαν ποιος Τούρκος στρατιώτης θα πισωγυρίσει και ορμούσαν και τον έσφαζαν μπροστά στους άλλους, ώστε περισσότερο φόβο να έχουν οι Τούρκοι πίσω, παρά εμπρός!
   Όμως οι λίγοι γενναίοι Έλληνες και Φιλέλληνες, με τον Ιουστινιάνη πρωτοστράτωρα και μπροστάρη τον ίδιο τον Παλαιολόγο, αμύνονταν με ηρωισμό τέτοιο, που δεν έχει όμοιό του στην Ιστορία των λαών.  Δεν παλεύανε οι Έλληνες με στρατό, αλλά με θηρία φανατισμένα. Και η αντιστοιχία ήταν 1 δικός μας με 35 Τούρκους και Γενίτσαρους! Και βαστούσαμε 58 ημέρες τώρα, θαύμα στ΄ αλήθεια, θαύμα!
   Πανηγύρισαν οι πολιορκημένοι! Είχαν αποκρούσει την πρώτη επίθεση με επιτυχία! Μα ήδη ξεκινούσε δεύτερο κύμα με αλαλαγμούς φοβερούς και σκληράδα θανάτου! Μα ενίσχυση μεγάλη για τους υπερασπιστές σε αυτές τις στιγμές ήταν οι δυναμικοί και φιλικοί ήχοι από τις καμπάνες των Εκκλησιών μας, που δεν έπαυαν να ηχούν και να ενισχύουν τους υπερασπιστές, τους γίγαντες αυτούς που κανείς δεν έχει τιμήσει ίσα με σήμερα όπως τους πρέπει! Ένα μνημείο (=μνήμη) δεν έχει στηθεί για τη θυσία τους!..
   Πλατάγισαν στο αμυδρό φως οι χρυσοκίτρινες σημαίες με το Δικέφαλο αετό στα κάστρα και τους πύργους της Αυτοκρατορίας! Είχαμε πάρει πάλι τη νίκη!
   Αλλά ήταν ασταμάτητοι οι εχθροί. Και ρίχνονταν τρίτη φορά τώρα με την κύρια δύναμή τους στο πιο αδύνατο όπως πάντα σημείο των τειχών. Την Πύλη του Αγίου Ρωμανού, δίπλα στην κοιλάδα του ποταμού Λύκου!
   Τώρα ο Μεχμέτης έστελνε ξεκούραστους, τις ειδικές του δυνάμεις, τον επίλεκτο στρατό με συνοδεία δέκα χιλιάδων Γενιτσάρων. Δεν σταμάτησαν τούτη τη φορά. Σύννεφο σκέπασε με τις σαγίτες τα κάστρα, για να μη ξεμυτίσει κεφάλι ρωμέικο, ώστε να στηρίξουν οι άπιστοι σκάλες στα τειχιά και να φτάσουν απάνω. Και τόσο ούρλιαζαν και φώναζαν το όνομα του Αντιχρίστου Αλλάχ και του προφήτη του θηρίου, του Μωάμεθ, που είχαν ξεκουφάνει τελείως τους υπερασπιστές, οι οποίοι είχαν όμως βάλσαμο στην καρδιά τους το γλυκύ όνομα του Χριστού.
   Με τόση ορμή ανέβαινε τούτη το επίλεκτο κύμα που έσπαζαν οι σκάλες από τη μανία τους! Με ορμή άφταστη αμύνονταν όμως και οι πολιορκημένοι! Κι όλοι, γυναίκες, παιδιά, βοηθούσαν με κάθε τρόπο να χρησιμεύουν στους στρατιώτες των επάλξεων!
   "Κρατάτε αδερφοί μου! Υποχωρούν", φώναξε γεμάτος χαρά ο βασιλιάς μας και είδαν όλοι ότι ξεψύχησε η δύναμη και η φωνή των Αγαρηνών και γέμισε δύναμη η ψυχή τους. Μα δεν πρόλαβαν να χαρούν πολύ.
   "Τον Ιουστινιάνη! Χτυπήσαν τον Ιουστινιάνη" φώναξε κάποιος καθώς ο αρχηγός της άμυνας, ο μόνος ξένος που φιλοτιμήθηκε να έρθει να βοηθήσει την Πόλη των Χριστιανών, διπλωνόταν στα δύο, κάνοντας μεγάλη προσπάθεια να μη φωνάξει από τον πόνο, να σταθεί όσο μπορούσε, αλλά δεν μπορούσε!
   "Βασιλέα, γρήγορα το κλειδί της πόρτας" ψιθύρισε στον Κωνσταντίνο που έτρεξε σιμά του. "Πεθαίνω"
   "Όχι, τώρα γενναίε Ιουστινιάνη. Σε παρακαλώ, μείνε εδώ, αν φύγεις"
   "Πεθαίνω"
   Λιγοψύχησαν οι δικοί του, οι ηρωικοί πολεμιστές του Ιουστινιάνη, βλέποντας τον αρχηγό τους βαριά λαβωμένο και πήγαν να τον ακολουθήσουν.
   Αυτό ήταν. Χαλάρωσε η άμυνα, στην οποία κάθε πέτρα, κάθε κεραμίδι βυζαντινό, κάθε στρατιώτης, έπαιζε σημαντικότατο ρόλο! Και Θεέ μου! Θεέ μου! Από μια πόρτα, από την Κερκόπορτα είχαν μπει λίγοι Τούρκοι και σήκωσαν μία και μοναδική σημαία απάνω στα τειχιά μας!
   Ουρλιαχτά ακούστηκαν, ενός πανικού, που στην πραγματικότητα δεν υπήρχε, αν έμενε στη θέση του ο Ιουστινιάνη, αν δε λαβωνόταν, αν, αν.
   Με τη δύναμη όλων των γενεών των Ελλήνων ρίχτηκε στη μάχη τώρα ο ίδιος ο τελευταίος βασιλέας μας. Σήκωνε το σπαθί του και όταν το κατέβαζε απλώνονταν σωρός οι Τούρκοι, που βλέποντας πως κάτι συνέβαινε ξανατρέξαν με καινούργια ορμή στην Πύλη του Αγίου Ρωμανού, εκεί που πολεμούσε σαν το λιοντάρι ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος! Στο πιο αδύναμο μέρος της άμυνας!
   Ο πανικός απλωνόταν, οι στρατιώτες του Ιουστινιάνη έφευγαν αν και απολύτως ζωτικοί για την άμυνα! "Οι Τούρκοι, οι Τούρκοι" ακούγονταν ακόμα πιο πολλές φωνές πανικού, βλέποντας το λυσσασμένο κύμα των Γενιτσάρων να σπάει τις αφύλακτες πια θέσεις των ανδρών του Ιουστινιάνι και να περικυκλώνει τον Αυτοκράτορα, που πολεμούσε με όλη τη δύναμη της ψυχής του, με όλη την πνοή της ανδρείας του!
   "Εάλωωω! Η Πόλις εάλωωωω"!
   Δάκρυα σπαραγμού βγήκαν από τα σωθικά του σαν άκουσε εκείνο το "εάλω".  Η Πόλη του, ό,τι αγάπησε, αυτό για το οποίο τόσο πάλεψε και ξαγρύπνησε, αυτή για την οποία διέπραξε τη μεγάλη ασέβεια, η Πόλη του Θεέ μου "εάλω"!
   Γύρισε κατάκοπος το κεφάλι του ο Κωνσταντίνος. Ήταν πια ολομόναχος! Όλοι σχεδόν γύρω του είχαν πέσει σαν ήρωες! Ως Έλληνες!
   "Δεν υπάρχει κανείς Χριστιανός να μου πάρει το κεφάλι;" φώναξε με όλη τη δύναμή του καθώς το σπαθί του κατέβαινε με ορμή σε ένα Γενίτσαρο που ούρλιαξε από το πόνο, φοβούμενος μην πέσει ζωντανός στα χέρια των σκυλιών! Αστραπή πέρασε από το νου του το αίτημα που είχε ζητήσει από το Χριστό, το βράδυ όταν Μεταλάμβανε και γύρεψε συγχώρηση.
   Και σαν απάντηση ήρθε τότε ένα δυνατό χτύπημα που του έκοψε την ανάσα! Ένας Γενίτσαρος τον είχε λαβώσει πισώπλατα! "Εάλω η Πόλιςςςς" ακούστηκε μακάβρια η σπαραχτική φωνή. Και όπλισε με τέτοια δύναμη τον βασιλέα, που γύρισε τραυματισμένος και με μια σπαθιά πήρε το κεφάλι του άτιμου που τον χτύπησε!
   Καινούριο κύμα Τούρκων χίμηξε από τα χαλάσματα μέσα! Όσοι είχαν απομείνει πάλευαν τώρα 1 με 20!
   Μακάρι να μπορούσε εκεί να είναι όλη η Ελλάδα, όλες οι γενιές, να δουν τι θα πει πατρίδα, να δουν τι θα πει Πίστη, να δουν τι θα πει ΕΛΛΗΝΑΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΣ!!! Μακάρι να ήταν εκεί όλα τα Έθνη, για να ξέρουν, για να τρέμουν από δέος, για να βουρκώνουν τα μάτια τους όταν θα λένε Ελλάδα και Ρωμιοσύνη, όταν θα μιλούν για Κωνσταντινούπολη και για Ιστορία της Ανθρωπότητος! Μακάρι να ήταν εκεί όλοι οι Δάσκαλοι, όλοι οι Εκπαιδευτικοί της Ελλάδας και του Κόσμου, για να διδάσκουν στα παιδιά της γης, τον τιτάνιο αγώνα που έδωσε μόνος του ο Ελληνισμός, αιώνες, για να κρατήσει τον Ισλαμισμό και τον Τουρκισμό έξω από την Ευρώπη, μακριά από τη Δύση, για να μπορούν εκείνοι, να είναι σήμερα εφευρέτες και καλλιτέχνες και χορευτές και διανοούμενοι και εύποροι και έμποροι και αφέντες.
   Πάλι σήκωσε το σπαθί ο Κωνσταντίνος! Πάλι πολεμούσε για την Πίστη, όπως είχε πει στον τελευταίο λόγο του και για την Πατρίδα! Ζωτικές αξίες που θα επαναλάμβανε 400 χρόνια αργότερα ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης! Γιατί αυτό και το ίδιο είναι τούτο το Γένος στους αιώνες! Μακριά από το Χριστό χάνεται και κοντά Του ξαναγεννιέται!
   Γέμισε ο τόπος τούρκικα σαρίκια! Ένα δόρυ σφενδονίστηκε καταπάνω του και τον ήβρε τον ΗΡΩΑ στο στήθος! Χαλάρωσε η λαβή του! Λύγισαν τα γόνατα! Τα μάτια του έγιναν βαριά! Οι φωνές έπαψαν να ακούγονται! Τα ουρλιαχτά πια δεν τον άγγιζαν! Ο Αετός φτερούγιζε για τα ουράνια! Να βάλει μετάνοια πια μπροστά στον ολόλαμπρο θρόνο του Υψίστου Βασιλέως, να σμίξει με τους παλιούς ήρωες, που τον περίμεναν δακρυσμένοι στα ουράνια, κάτω από το Θρόνο του Κυρίου της Ζωής και της Ανάστασης! Είχαν προλάβει με απανωτές τους Πρεσβείες, με μπροστάρισα την ίδια τη Βασίλισσα των Αγγέλων και είχαν αποσπάσει τη μεγάλη και βεβαία υπόσχεσή Του:
"Πάλι με χρόνια, με καιρούς, πάλε δικά σας θα 'ναι"!!!
ωνία η μνήμη, αιωνία η μνήμη, αιωνία αυτών η μνήμη

2.  29 Μαϊου 1453 - το χρονικό μιας ημέρας της παγκόσμιας ιστορίας


του καθηγητή Δρ. Αντώνη Καμμά

Μέσα στην πορεία της Ευρωπαϊκής ιστορίας, όλων των προηγούμενων αιώνων, εκατοντάδες πόλεις και περιοχές άλλαξαν άπειρες φορές ηγεμόνες, κατακτήθηκαν, καταστράφηκαν, ανοικοδομήθηκαν, γνώρισαν περιόδους δόξας, παρακμής, ελπίδας και απογοήτευσης.

Καμιά όμως από όλες αυτές τις ιστορικές στιγμές δεν είχε τις ευρύτερες κοσμογονικές επιπτώσεις για την ιστορία της ανθρωπότητας που είχε η κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, στις 29 Μαΐου του 1453.

Η άλωση της Πόλης δεν ήταν, απλά και μόνο, μία ακόμα γραμμή στην Παγκόσμια ιστορία αλλά το ουσιαστικό και τυπικό τέλος ενός πολιτισμού δώδεκα αιώνων που, μπορεί μεν σε μεγάλο βαθμό να αυτοκαταστράφηκε από τα δικά του λάθη, έχασε όμως, με την κατάκτησή του από τους Οθωμανούς, τη
δυνατότητα της συμμετοχής και της ενεργούς συμβολής του στην Αναγεννησιακή προσπάθεια των Ευρωπαϊκών κρατών η οποία σηματοδότησε -και εξακολουθεί να σηματοδοτεί ακόμα και σήμερα- την πνευματική, καλλιτεχνική και επιστημονική ανέλιξη του Ευρωπαϊκού πολιτισμού.

Θα αποτελούσε επικίνδυνη υπεραπλούστευση, για όποιον ιστορικό ερευνητή, ο διαχωρισμός των γεγονότων από την αιτιοπαθογένειά τους, η απλή καταγραφή των περιστατικών που οδήγησαν στην άλωση της Πόλης χωρίς, μέσα από τα ιστορικά δεδομένα της, να ανιχνεύσει το μεγαλείο και τα
ελαττώματα της πιο αντιφατικής φυλής της ανθρωπότητας δια μέσου των αιώνων, δηλαδή της φυλής των Ελλήνων.

Γιατί καμιά, πραγματικά, φυλή, μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι της ανθρωπότητας, δεν μπόρεσε να συσσωρεύσει μέσα στο χαρακτήρα της συγχρόνως τόσο ηρωισμό και τόση προδοσία, τόση ανιδιοτέλεια και τόση ευτέλεια, τόση ευφυΐα και τόση πονηριά.

Και το χρονικό της άλωσης της Πόλης, μέσα από τις διασωζόμενες ιστορικές του περιγραφές, αυτήν ακριβώς την αντίφαση τονίζει, για όσους τουλάχιστον επιμένουν να ψάχνουν την ιστορία βαθύτερα από την απλή απομνημόνευση γεγονότων και χρονολογιών.

Είναι ιστορικά βεβαιωμένο ότι, μετά τη Μακεδονική Δυναστεία, το Βυζάντιο μπήκε αμετάκλητα στο δρόμο της παρακμής. Ιδιαίτερα μάλιστα μετά την ήττα στο Ματζικέρτ (1071) και την αποτυχημένη προσπάθεια των Κομνηνών να την  ανορθώσουν οικονομικά και στρατιωτικά, η Αυτοκρατορία χάνει σιγά - σιγά
όλη την παλιά αίγλη της.

Από την απελευθέρωση της Πόλης από τους Λατίνους (1261) και μετά, Βυζαντινή Αυτοκρατορία ουσιαστικά δεν υπάρχει. Σχεδόν το σύνολο της Μικράς Ασίας είχε περιέλθει στους Τούρκους, ενώ τα περισσότερα λιμάνια και τα νησιά τα κατείχαν Λατίνοι.

Ο τελευταίος αιώνας ζωής του Βυζαντίου ξεκίνησε με μια σειρά εμφυλίων σπαραγμών (1320, Ανδρόνικος Γ΄. 1342, Ζηλωταί - Ι. Καντακουζηνός) για να τελειώσει με την αναπόφευκτη κατάκτηση της Πόλης από τους Τούρκους του Μωάμεθ. Μιας Πόλης που είχε από αιώνες πάψει πια να είναι «το κλειδί της
Ρωμανίας όλης».

Οι τελευταίοι Αυτοκράτορες του Βυζαντίου και ιδιαίτερα ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος είχαν δικαίως πεισθεί ότι χωρίς την υποστήριξη των Δυτικών οι Τούρκοι, αργά ή γρήγορα, θα έμπαιναν στην Πόλη.

Στο βωμό αυτής της πολιτικής σκέψης, ήσαν πρόθυμοι να θυσιάσουν τις οποιεσδήποτε αντιρρήσεις τους πάνω στα παπικά προνόμια που, βέβαια, πέρα από τα θρησκευτικά φαινόμενα είχαν και συγκεκριμένα υλικά αίτια.

Σ’ αυτή την πολιτική συνάντησαν απ’ αρχής την έντονη αντίδραση ενός τμήματος της Εκκλησιαστικής ιεραρχίας, μιας σημαντικής μερίδας ευγενών και του μεγαλύτερου μέρους του Λαού (που αποκλήθηκαν ομαδικά «ανθενωτικοί») και που είχαν σαν ηγέτες των το Γεννάδιο Σχολάριο και τον Μέγα Δούκα Λουκά Νοταρά.

Έτσι η 6η Απρίλη 1453 βρήκε έξω από τα τείχη της Πόλης ένα πανίσχυρο και πολυάριθμο (Φραντζής 258 χιλ., Χαλκοκονδύλης 400 χιλ., Κορδάτος 100 χιλ., Χαιρουλλάχ 80 χιλ.) στρατό Τούρκων και μέσα από τα τείχη ένα Λαό χωρισμένο σε δυο φατρίες που αλληλοεμισούντο θανάσιμα.

Σ’ αυτές τις κρίσιμες ώρες η στάση των ανθενωτικών ήταν χαρακτηριστική των προθέσεών των. Η φράση «κρειττότερον εστίν ειδέναι εν μέση τη πόλει φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν λατινικήν», έστω ακόμη και αν δεν ανήκει στον ίδιο το Νοταρά, μαρτυρεί αδιάψευστα το βαθύτερο πιστεύω
τους.

Ο Γεώργιος Φραντζής, ο μόνος Έλληνας ιστορικός, που ήταν παρών στην άλωση της Πόλης, περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα το Λουκά Νοταρά και τους ομοϊδεάτες του.

Ο Steven Runciman, στην προσπάθειά του να αμβλύνει την αλγεινή εντύπωση που προξένησε ο Λ. Νοταράς στους μελετητές του Χρονικού της Άλωσης, αφ’ ενός μεν μυθοποιεί την εκτέλεσή του από τον Μωάμεθ, αφ’ ετέρου δε δεν διστάζει να επιτεθεί κατά του Φραντζή παρά το ότι, σε όλα τα άλλα,
χαρακτηρίζει την ιστορία του τίμια και πειστική.

Αν ο Νοταράς θανατώθηκε από το Σουλτάνο, διότι αρνήθηκε να του παραδώσει το μικρότερο γιο του, είτε διότι ο Σουλτάνος θέλησε να σφετερισθεί τη μεγάλη περιουσία του, είτε, τέλος, διότι κατηγορήθηκε από το συνεργάτη του Παλαιολόγου στην αυλή του Μωάμεθ, Χαλήλ Πασά ως ραδιούργος και διπρόσωπος, άποψη που αναφέρει ο Κριτόβουλος και δέχεται ο Κορδάτος, τα πράγματα δεν είναι τελείως ξεκαθαρισμένα.

Οτιδήποτε όμως και αν συνέβη είναι ιστορικά βέβαιο ότι ο Λουκάς Νοταράς υπήρξε ο ένας των μεγάλων ηγετών της ανθενωτικής φατρίας και, ως εκ τούτου, υπέρμαχος της άνευ όρων παράδοσης της Πόλης στους Τούρκους.

Ο άλλος ηγέτης των ανθενωτικών, ο Γεννάδιος Σχολάριος, «χρίσθηκε» από το Μωάμεθ, την άνοιξη του 1454, πατριάρχης και ουσιαστικά αρχηγός των ορθοδόξων υπηκόων του σουλτάνου, με γραφτά μάλιστα προνόμια.

Παρά τη μεγάλη εσωτερική αντίδραση που αντιμετώπιζε ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος προσπάθησε να οργανώσει την άμυνα της Πόλης κατά τον καλύτερο τρόπο. Σ’ αυτή του την προσπάθεια είχε συμπαραστάτη τον αρχηγό των Γενοβέζων, Ιουστινιάνη που υπήρξε, χωρίς αμφιβολία, εξαίρετος
στρατιωτικός.

Λίγο πριν από την Άλωση ο Ιουστινιάνης τραυματίστηκε βαριά και εγκατέλειψε την Πόλη. Οι επικρίσεις εναντίον του γι’ αυτή τη φυγή φαίνονται μάλλον άδικες μια που, όπως μας πληροφορεί ο Βαρβερινός
Κώδικας, «....ελαβώθη ο καπετάνιος Γιουστουνιάς με μια σαϊττέα εις τα σαγόνια....».

Πάνω όμως απ’ όλους τους υπερασπιστές της Πόλης, αναμφισβήτητα, βρισκότανε ο Παλαιολόγος. Είναι ίσως το μόνο σημείο που συμφωνούν απόλυτα όλες οι ιστορικές γραφές, τόσο της εποχής εκείνης όσο και οι μεταγενέστερες.

Ο Vasiliev γράφει ότι «η τιμιότης, η γενναιοδωρία, η δραστηριότης, το θάρρος και η αγάπη για τη χώρα του είναι τα χαρακτηριστικά του Κωνσταντίνου».

Πενήντα τρεις ημέρες κράτησε η πολιορκία της Πόλης. Στις 29 Μαΐου 1453 ο Μωάμεθ Β΄ έμπαινε νικητής στην Πρωτεύουσα του Βυζαντίου. Πως όμως πάρθηκε η Πόλη; Στο σημείο αυτό οι αντιφάσεις των ιστορικών πηγών είναι τεράστιες.

Ο Δούκας γράφει ότι, όταν ο Παλαιολόγος είδε ένα μέρος των τειχών να πέφτει, έστειλε πρεσβεία στο σουλτάνο να τον ρωτήσει κάτω από ποιους όρους θα δεχόταν να λύσει την πολιορκία της Πόλης και να φύγει με το στρατό του.

Ο Μωάμεθ αρνήθηκε λέγοντας «ουκ έστι δυνατόν αναχωρήσαι με. Ή πόλιν λαμβάνω ή Πόλις λαμβάνει με ζώντα ή τεθνεώτα». Στη συνέχεια αντιπρότεινε στον Παλαιολόγο να φύγει ειρηνικά και να εγκατασταθεί στην Πελοπόννησο, λύση, που απέρριψε χωρίς συζήτηση ο Βυζαντινός Βασιλιάς.

Ο Χαλκοκονδύλης και ο Λεονάρδος ο Χίος, με μικρές παραλλαγές συμφωνούν με την άποψη του Δούκα.

Πότε όμως έγινε αυτή η ανταλλαγή πρεσβειών ανάμεσα στον Παλαιολόγο και στο Μωάμεθ; Είναι αναμφισβήτητο ότι πριν αρχίσει η Τουρκική επίθεση, δηλαδή στις αρχές Απριλίου, ο σουλτάνος έστειλε, όπως επιβάλλει το Κοράνι, αντιπροσώπους στον Παλαιολόγο για να του παραδώσει την Πόλη. Η Ισλαμική Θρησκεία επιβάλλει πάντα να γίνεται τέτοια πρόταση στην αρχή κάθε εχθροπραξίας και απαγορεύει αυστηρά στους πιστούς της να προβούν σε σφαγές και αιματοχυσίες αν ο εχθρός παραδοθεί αμαχητί.

Δεν έχουμε κανένα λόγο να πιστεύουμε ότι ο Μωάμεθ, που υπήρξε πιστός τηρητής της θρησκείας του πάντα, δεν έκανε την παραπάνω πρόταση. Σαν βέβαιη θα πρέπει επίσης να θεωρήσουμε την αποστολή και δεύτερης πρεσβείας από τον Μωάμεθ στον Παλαιολόγο πριν από την τελική του επίθεση και της οποίας, αποστολής, επικεφαλής ήταν ο Ισμαήλ Χαμζάς, ηγεμόνας της Σινώπης.

Σ’ αυτόν τον Τούρκο ηγεμόνα δόθηκε από τον Βυζαντινό Βασιλιά η απάντηση: «Το δε την Πόλιν σοι δούναι ουκ εμόν εστιν ουτ’ άλλου των κατοικούντων ενταύθα· κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν μη φειδομενοι της ζωής ημών».

Η απάντηση αυτή του Παλαιολόγου παίρνει ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις όταν εγνώριζε ότι ήσαν πολλοί περισσότεροι αυτοί που, μέσα στην Πόλη, επιθυμούσαν την παράδοσή της στους Τούρκους.

Εγκαταλελειμμένος από τον Ιουστινιάνη και τους Γενοβέζους, πολεμούμενος ύπουλα από Λουκά Νοταρά και τον Γεννάδιο Σχολάριο, που δεν σταμάτησαν ούτε στιγμή να κηρύσσουν πως «είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψη» προσπαθούσε απεγνωσμένα να σώσει, όχι πια το Βυζάντιο, μα την Τιμή του και την Τιμή της κάποτε κραταιής Αυτοκρατορίας.

Τώρα αν η πρεσβεία υπό τον Ισμαήλ Χάμζαν συναντήθηκε με τον Παλαιολόγο ύστερα από πρωτοβουλία του ίδιου του Βυζαντινού Βασιλιά ή ύστερα από προσπάθεια του ηγεμόνα της Σινώπης «ίνα προκαλέση πρεσβείαν του βασιλέως προς τον Σουλτάνον» αυτό είναι κάτι που καμιά ιστορική πηγή δεν μπορεί με βεβαιότητα να μας γνωρίσει.

Και αν ακόμη δεχθούμε την άποψη του Δούκα, ότι δηλαδή ο Παλαιολόγος έστειλε πρώτος πρεσβεία στον Μωάμεθ - η πρεσβεία αυτή θα πρέπει να είχε διαταγή να διαπραγματευτεί τους όρους υπό τους οποίους ο σουλτάνος θα ΕΛΥΕ την πολιορκία της Πόλης και όχι τους όρους υπό τους οποίους θα του την παρέδιδαν.

Άρα και σ’ αυτή ακόμη την περίπτωση η προσπάθεια του Βυζαντινού Βασιλιά ήταν, μέχρι την τελευταία στιγμή η διάσωση της Πόλης και όχι η παράδοσή της. Είναι γεγονός ότι ο Παλαιολόγος, σ’ αυτή του την προσπάθεια, δεν δίστασε να καταφύγει ακόμη και στην δωροδοκία ενός των πιο ισχυρών ηγετών των Τούρκων, του Χαλήλ Πασά.

Ο G. Walter ισχυρίζεται ότι μεσάζων (intermédiaire) σ’ αυτή την συναλλαγή ήταν ο Νοταράς. Ο ισχυρισμός αυτός βασίζεται πιθανόν σε τουρκικές πηγές του τέλους του 15ου αιώνα που αποδίδονται στον χρονογράφο Αασίκ - Πασά Ζάντε. Δεν είναι εύκολο όμως να γίνει πιστευτό ότι θα εμπιστευόταν ο Παλαιολόγος τον κύριο πολέμιο της πολιτικής του σε μια τόσο λεπτή υπόθεση όπως η συναλλαγή του με τον Χαλήλ Πασά.

Ίσως μάλιστα να πετύχαινε τον στόχο του ο Βυζαντινός Βασιλιάς, δηλαδή να έπειθε ο Χαλήλ Πασά τον Μωάμεθ να αναβάλλει την τελική του επίθεση για λίγους μήνες αργότερα αν, στο τελευταίο πολεμικό συμβούλιο που συγκάλεσε ο σουλτάνος στο στρατόπεδό του, ο Ζαγκάν (Ζαγανός) Πασά ορκισμένος εχθρός του Χαλήλ, δεν επέμενε να επιτεθούν αμέσως εναντίον της Πόλης.

Ο Κορδάτος αμφισβητεί την αποστολή δεύτερης πρεσβείας του Μωάμεθ στον Παλαιολόγο. Θεωρεί ότι πιθανότερο είναι «πως στάλθηκαν από τον Παλαιολόγο αντιπρόσωποι στον σουλτάνο για να ιδούν τις διαθέσεις του».

Η ουσία είναι πως, ακόμη και σ’ αυτή την περίπτωση η πρόταση του Παλαιολόγου δεν μπορούσε να έχει άλλο νόημα από αυτό που προαναφέραμε, δηλαδή για ποιο αντίτιμο θα δεχόταν ο Μωάμεθ να λύσει την πολιορκία της Πόλης και να σταματήσει τις εχθροπραξίες.

Όλες όμως οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν και στις 27 Μαΐου οι Τούρκοι άρχισαν νέα λυσσαλέα επίθεση. Τότε τραυματίστηκε ο Ιουστινιάνης και εγκατέλειψε την άμυνα της Πόλης μαζί με όσους Γενοβέζους του είχαν απομείνει. Αυτό ήταν και το τελικό πλήγμα για το ηθικό των ενωτικών.

Στις 28 Μαΐου επικράτησε (κατά τον Κριτόβουλο) στο Τουρκικό στρατόπεδο απόλυτη ηρεμία. Αυτή ακριβώς η ηρεμία της παραμονής της τελικής τουρκικής επίθεσης έδωσε λαβή στις περισσότερες παρεξηγήσεις και κάπως αυθαίρετες ερμηνείες σε ορισμένους ιστορικούς.

Ο Κριτόβουλος, αν και Έλληνας (καταγόταν από την Ίμβρο) έγραψε την ιστορία του εκθειάζοντας τις αρετές του Μωάμεθ. Η αφιέρωση του όλου έργου του «Αυτοκράτορι μεγίστω, Βασιλεί βασιλέων Μεχεμέτι....» δεν αφήνει αμφιβολία για το πνεύμα της συγγραφής του αλλά σύγχρονα τον στερεί από τις ιδιότητες τόσον του αμερόληπτου και αντικειμενικού, που του απονέμει ο Κορδάτος, όσο και του «εν πολλοίς αξιοπιστοτάτο», που του απονέμει ο Καρολίδης.

Στην ιστορία του ο Κριτόβουλος περιγράφει λεπτομερώς τις σφαγές των Τούρκων και συμφωνεί απόλυτα με τα γραφόμενα του Φραντζή και του Δούκα ως προς το μέγεθος της λεηλασίας της Πόλης.

Ελέγχεται μόνο όταν γράφει, μόνος αυτός, ότι η Αγία Σοφία παραδόθηκε από τους κλεισμένους σ’ αυτή Βυζαντινούς με συνθήκη. Ίσως σ’ αυτό το σημείο η διήγησή του να είναι σκόπιμα ανακριβής για να μη χαρακτηρίσουν οι αναγνώστες της ιερόσυλο και τελείως βάρβαρο το σουλτάνο, του οποίου ο Κριτόβουλος υπήρξε γραμματέας.

Η άποψη ότι η Πόλη δεν πάρθηκε ολόκληρη ή μέρος αυτής με το σπαθί, αλλά με κάποια συνθηκολόγηση, στηρίζεται κυρίως σε μεταγενέστερες Τουρκικές (Τσελεμπή) και Ελληνικές (Μαλαξός και Αθ. Υψηλάντης) πηγές.

Είναι γεγονός ότι οι πηγές αυτές σε πολλά σημεία αντιφάσκουν μεταξύ τους φθάνοντας μάλιστα, στην περίπτωση του Μαλαξού, να ισχυρίζονται ότι ο ίδιος ο Παλαιολόγος παράδωσε τα κλειδιά της Πόλης στον Μωάμεθ και υπόγραψαν αμοιβαία συνθήκη φιλίας που την επικύρωσαν με τριήμερο γλέντι.

Κάπως όμοια τα γράφει και ο Αθ. Υψηλάντης στο «Μετά την Άλωσιν» έργο του όπου όμως ισχυρίζεται ότι την παράδοση της πόλης δεν την έκανε ο Παλαιολόγος αλλά οι ευγενείς.

Οι εκδοχές αυτές των δύο Ελλήνων ιστορικών στηρίζονται σε κάποιο γεγονός, που δεν έχουμε λόγο ν’ αμφισβητήσουμε τελείως, ότι δηλαδή, 70-80 χρόνια μετά την Άλωση (ούτε στην χρονολογία συμφωνούν οι δύο συγγραφείς), ο τότε σουλτάνος θέλησε να καταστρέψει εκκλησίες και μοναστήρια και, για να εμποδισθεί από τον Πατριάρχη του φέρανε τρεις γέρους γενίτσαρους που είχαν πάρει μέρος στην Άλωση της Πόλης και οι οποίοι του επιβεβαίωσαν προφορικά ότι η Πόλη πάρθηκε με συνθηκολόγηση και όχι με το σπαθί του Μωάμεθ.

Το γεγονός αυτό, που δέσμευε τον σουλτάνο από το να καταστρέψει τις εκκλησίες, σύμφωνα με το Κοράνι, συνέβηκε, αν πιστέψουμε τον Μαλαξό στα 1532 μεταξύ Πατριάρχη Ιερεμία και Σουλτάνου Σουλεϊμάν, ενώ, αν πιστέψουμε τον Υψηλάντη, στα 1519 μεταξύ Πατριάρχη Θεολήπτου και Σουλτάνου Σελίμ Α'.

Μπορεί πράγματι κάποιο τέτοιο γεγονός να έγινε 70-80 χρόνια μετά την Άλωση, δεν μπορούμε όμως να δεχθούμε εύκολα ότι τρεις ανώνυμοι και υπέργηροι γενίτσαροι είναι δυνατόν να αναιρέσουν με τα λεγόμενά τους όλους τους σύγχρονους της Άλωσης ιστορικούς συγγραφείς (Φραντζή, Δούκα, Κριτόβουλο κ.ά.). ίσως μάλιστα και αυτοί να αναφέροντο στα γραπτά Προνόμια που σίγουρα είχε παραχωρήσει ο Μωάμεθ στο Γεννάδιο όταν τον έκανε Πατριάρχη στα 1454.

Όσον αφορά τους ιστορικούς που πήραν στοιχεία αποκλειστικά από Τουρκικές πηγές (Δ. Καντεμίρ και Εβλιγιά Τσελεμπή), παρά το ότι δεν συμφωνούν μεταξύ τους απόλυτα, υποστηρίζουν στις γραφές τους ότι κάποια συμφωνία υπήρξε ανάμεσα στους πολιορκημένους και το Σουλτάνο που δεν τηρήθηκε ως το τέλος, είτε λόγω παρεξήγησης (Δ. Καντεμίρ), είτε λόγω επιθυμίας μιας μερίδας στρατού (προφανώς πιστών στον Παλαιολόγο φανατικών ενωτικών) να φυλάξουν το Παλάτι (Ε. Τσελεμπή).

Δεν μπορούμε να απορρίψουμε εντελώς τους δύο τελευταίους ιστορικούς αλλά και δεν μπορούμε να δεχθούμε ότι συνθηκολόγησε ο Βασιλιάς γιατί τότε καμιά σφαγή δεν θα γινόταν όταν μπήκαν οι Τούρκοι στην Πόλη. Πως συμβιβάζονται όμως αυτές οι, εκ πρώτης όψεως, διαμετρικά αντίθετες απόψεις;

Ο Καρολίδης δέχεται για την ιστορία του Μολδοβλάχου Δημήτρη Καντεμίρ ότι «ο μόνος εν ταύταις ιστορικός πυρήν φαίνεται ότι η μνημονευθείσα, μέχρι των μεταμεσημβρινών ωρών διαρκέσασα επί των παραθαλασσίων τειχών άμυνα και η δια συμβάσεως ελευθέρα αποχώρησις των επί τούτω αμυνομένων μαχητών».

Για αθρόες λιποταξίες μιλάει και ο Ε. Τσελεμπής, που τονίζει μάλιστα ότι ο Μωάμεθ έδωσε μιας ημέρας διορία (ίσως αυτή η μέρα να ήταν η προαναφερθείσα 28η Μαΐου) για να φύγουν όσοι ήθελαν ανενόχλητοι, πράγμα που έγινε.

Όλα όμως αυτά δεν μπορούσαν να γίνουν χωρίς κάποια συμφωνία και αυτή η συμφωνία πρέπει να έγινε, χωρίς τη συμμετοχή του Παλαιολόγου, από κάποιους ευγενείς που ανήκαν στην ανθενωτική φατρία.

Και δεν μπορούσε να είχε άλλο περιεχόμενο αυτή η συμφωνία από την υπόσχεση των ανθενωτικών να μειώσουν ακόμα περισσότερο την άμυνα της Πόλης οδηγώντας όσο περισσότερους υπερασπιστές της μπορούσαν σε λιποταξία και τη δέσμευση, έναντι αυτών, του Μωάμεθ να μη σφαγούν οι συνθηκολογήσαντες και να τους δοθούν, μετά την Άλωση, ορισμένα προνόμια.

Ίσως μάλιστα και ο τραυματισμός του Ιουστινιάνη (αν δεχθούμε το «Χρονικό του Ιέρακος») να ήταν έργο των ανθενωτικών («Λέγεται δε εκ των εντός Ρωμαίων ην ο δράσας τούτο το επιβούλευμα κατά του Γενοβίου»).

Ο μόνος Έλληνας ευγενής που σίγουρα επέζησε μετά την Άλωση ήταν ο Λουκάς Νοταράς. Φυσικά δεν είναι δυνατόν να δεχθούμε την άποψη του ιδίου συγγραφέα ότι «ο κοσμικός Νοταράς ην εκ των μέχρι της εσχάτης ώρας επί των παραθαλασσίων τειχών αμυνομένων».

Ο Νοταράς ουδέποτε κατά την διάρκεια της πολιορκίας της Πόλης πολέμησε. Οι ιστορικές γραφές των σύγχρονων της Άλωσης τον θέλουν επί κεφαλής κάποιου μικρού εφεδρικού τμήματος στρατού για να σπεύσει σε βοήθεια όπου υπήρχε ανάγκη (Φραντζής - Λεονάρδος ο Χίος).

Μια βοήθεια όμως που όταν του ζητήθηκε από τον Ιουστινιάνη την αρνήθηκε κατηγορηματικά προκαλώντας την ιστορική έκρηξη θυμού του Γενοβέζου αρχηγού που τον απείλησε με την φράση “O traditor et che me tien che adesso non te scanna cum questo pugnal” δηλαδή «Ε προδότη, δεν ξέρω τι με κρατεί και δεν σε σφάζω μ’ αυτό το μαχαίρι».

Αλλά και ο Καρολίδης αναγκάζεται στο ίδιο βιβλίο να ομολογήσει ότι «τελευταίον ο Λουκάς Νοταράς, όστις συνελήφθη μετά της συζύγου και των τέκνων εν τω ιδίω οίκω μετά μικράν τινά αντίστασιν και έμεινε κατ’ αρχάς εν αυτώ φυλαττόμενος εκ διαταγής του σουλτάνου».

Όσον δε αφορά τα παιδιά του που, κατά τον Runciman «έπεσαν ηρωικώς στις επάλξεις των τειχών» την απάντηση την έχει δώσει πριν από πέντε αιώνες ο Δούκας γράφοντας ότι συνελήφθησαν κοιμώμενα στο σπίτι τους («ην γαρ ο Μάϊος φέρων είκοσι εννέα και ο πρωϊνός ύπνος ηδύς ην εν οφθαλμοίς των νέων και νεανίδων»).

Την άποψη αυτή την δέχεται και ο Καρολίδης άσχετα αν την χαρακτηρίζει «παράδοξον». Άλλοι μεγάλοι αξιωματούχοι του Βυζαντινού Κράτους μάλλον δεν επέζησαν μετά την Άλωση.

Ο Γ. Κορδάτος έχει βέβαια διαφορετική γνώμη («Μα δεν είναι μόνο ο Νοταράς, που δεν έπαθε τίποτε. Και πολλοί άλλοι ευγενείς έμειναν απείραχτοι»). Πουθενά όμως, στο ογκώδες έργο του δεν ονοματίζει αυτούς τους ευγενείς και, γενικά, δεν τεκμηριώνει αυτή του την άποψη.

Αν λοιπόν υπήρξε, (και φαίνεται ότι μάλλον υπήρξε), κάποια συμφωνία με τον σουλτάνο, αυτή δεν μπορούσε να είχε γίνει από άλλο εκτός από το Νοταρά και, κατά συνέπεια, η σημασία της πάνω στο μεγάλο ιστορικό ερώτημα του αν η Πόλη πάρθηκε με το σπαθί ή την συνθηκολόγηση, είναι εντελώς σχετική.

Και αυτό γιατί η εξουσία, μέσα στα τείχη της Πόλης, ουδέποτε πέρασε στον Νοταρά και τους ανθενωτικούς. Ίσως μάλιστα η συμφωνία αυτή, που σκίαζε κάπως την εικόνα του ΠΟΡΘΗΤΗ, να ήταν αυτό ακριβώς που οδήγησε τον Μωάμεθ στην απόφαση, λίγες μέρες αργότερα να εκτελέσει αυτόν που προόριζε για Διοικητή της Πόλης («Τον δε γε Νοταράν και της πόλεως επιστάτην εσκόπει καταστήσαι και του ξυνοικισμού ταύτης κύριον» ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ).

Λίγους μήνες αργότερα ο Μωάμεθ ζήτησε και βρήκε τελικά τον Γεννάδιο Σχολάριο κοντά στην Ανδριανούπολη, φιλοξενούμενο και όχι αιχμάλωτο, όπως τον θέλει ο Καρολίδης («...φυλαττόμενον, εν πολλή δε θεραπεία τυγχάνοντα...» ΚΡΙΤΟΒΟΥΛΟΣ) σε κάποιον Τούρκο άρχοντα.

Κάνοντας τον Γεννάδιο Πατριάρχη (την άνοιξη του 1454) και δίδοντάς του μεγάλα Προνόμια, ο Μωάμεθ δημιουργούσε όλες τις προϋποθέσεις να εδραιωθεί η κυριαρχία του στο Βυζάντιο απέναντι σε κάθε αντίθετη προτροπή ή ενέργεια των Λατίνων

Στα τριάντα επτά χρόνια που βασίλευσε ακόμα, μετά την Άλωση, σταθεροποίησε την Αυτοκρατορία του προσαρτώντας σ’ αυτήν την Αλβανία, την Τραπεζούντα, την Εύβοια και μεγάλο μέρος της κυρίως Ελλάδας.

Στις αρχές του 20ου αιώνα το θέμα της πιθανής συνθήκης ανάμεσα στους ανθενωτικούς και τον Σουλτάνο επανήλθε στο προσκήνιο μετά από μελέτες και έρευνες του Ι. Χότζη. Βαθύς μελετητής της Ιστορίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο Ι. Χότζης κατέληξε στο συμπέρασμα, μελετώντας άγνωστες σε μας πηγές από τα αρχεία του Οθωμανικού Κράτους, ότι μέρος της Πόλης παραδόθηκε δια «συμβάσεως μεταξύ αρχηγών τινών του πολιορκητικού στρατού και της εν Κωνσταντινουπόλει θρησκευτικής μερίδος των ανθενωτικών, των αποκηρυσσόντων δηλονότι την εν Φλωρεντία γενομένην τω 1439 ένωσιν των Εκκλησιών, ων κυριώτατος αρχηγός ήτο ο Γεννάδιος Σχολάριος».

Γραπτά κείμενα του Ι. Χότζη ουδέποτε υπήρξαν. Όλα όσα επίστευε έφθασαν σε μας μόνο από τις προσωπικές επαφές του με τον Π. Καρολίδη και τον καθηγητή Π. Βιζουκίδη. Ίσως το δημόσιο αξίωμα που κατείχε (ήταν σύμβουλος Επικρατείας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) να τον εμπόδιζε να κάνει οποιαδήποτε επίσημη ανακοίνωση πάνω σε τέτοια θέματα.

Έτσι μαθαίνουμε, έμμεσα, ότι ο Ι. Χότζης πίστευε ακράδαντα ότι η Πόλη δεν αλώθηκε από τους Τούρκους, όπως μας περιγράφουν οι σύγχρονοι της Άλωσης συγγραφείς, αλλά παραδόθηκε από τους ανθενωτικούς.

Σ’ αυτή ακριβώς την παράδοση εντάσσεται, κατά τον Ι. Χότζη το άνοιγμα της Κερκόπορτας, το σημάδεμα των σπιτιών των ανθενωτικών από τους ενοίκους των για ν’ αναγνωρισθούν από τους Τούρκους και να μη συλληφθούν και, τέλος, ο διωγμός και οι σφαγές των μισών περίπου κατοίκων της Πόλης.

Αυτό ακριβώς εξηγεί και την τόσο διαδεδομένη άποψη ότι η μισή Πόλη πάρθηκε με το σπαθί και η μισή με συνθηκολόγηση.

Η έννοια του μισού δεν είναι, δεν μπορεί να είναι τοπογραφική αλλά διευκρινίζει την μη καθολική (μερική) αντίσταση στον εισβολέα.

Ο Γ. Κορδάτος, αξιολογώντας περισσότερο από τις άλλες πηγές τον Μολδοβλάχο Δημήτρη Καντεμίρ διαφωνεί και με τον Ι. Χότζη ως προς την συμμετοχή ή όχι του Παλαιολόγου σ’ αυτή την συνθηκολόγηση: «Απέναντι από κάθε Νοταρά υπήρξαν πάντα πολύ περισσότεροι Παλαιολόγοι»

Έτσι καταλήγουμε σήμερα να μην έχουμε παρά μόνο τον Καντεμίρ (μια που η διήγηση του Ε. Τσελεμπή φαίνεται καθαρό μυθιστόρημα όσον αφορά την συνθήκη φιλίας του Παλαιολόγου με τον Μωάμεθ) που να υποστηρίζει ότι υπάρχει συνυπευθυνότητα του Βυζαντινού Βασιλιά.

Κατ’ αυτό τον τρόπο η άποψη του Κορδάτου έρχεται σε άμεση αντίθεση όχι μόνο με τις παλιές γραφές (Φραντζής, Δούκας, Κριτόβουλος, Λεονάρδος, Χαλκοκονδύλης) αλλά και με την γνώμη του Ι. Χότζη όπως μας την μετάφεραν ο Καρολίδης και ο Βιζουκίδης.

Το επίσημο Βυζαντινό Κράτος ουδέποτε συνθηκολόγησε. Πολέμησε μέχρι την τελευταία στιγμή. Αν υπήρξε, και είναι πολύ πιθανόν ότι υπήρξε, προδοσία αυτή έγινε από τον Λουκά Νοταρά και τους ανθενωτικούς για να σώσουν τα αξιώματα, τις περιουσίες και τις ζωές τους.

Αυτά δεν είναι αυθαίρετα συμπεράσματα, ούτε εξάρσεις νοσηρού σωβινισμού. Είναι η αλήθεια, όπως τουλάχιστον βγαίνει από τις μέχρι σήμερα γνωστές πηγές του χρονικού της Άλωσης.

Αν ποτέ έλθουν στο φως άλλες, άγνωστες σήμερα, πηγές θα μελετηθούν και θα μπουν κάτω από το πρίσμα της πιο αυστηρής, αλλά και δίκαιης, κριτικής. Μέχρι όμως την εποχή εκείνη ο σεβασμός στην Ιστορία μας απαιτεί την αποφυγή κάθε αυθαίρετης κρίσης και παρερμηνείας των ιστορικών δεδομένων.

Η Ιστορία εξάλλου αυτού του τόπου έχει τόσες πολλές και αληθινά ένδοξες σελίδες που ποτέ δεν χρειάζεται να καταφεύγει στο ψέμα και την ανακρίβεια για να δημιουργήσει αμφίβολες δόξες: Απέναντι από κάθε Νοταρά υπήρξαν πάντα πολύ περισσότεροι Παλαιολόγοι.

Βιβλιογραφικές πηγές:

1. Runciman, S: Η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως. Εκδόσεις ΜΠΕΡΓΑΔΗΣ, ΑΘΗΝΑ 1979.
2. Κορδάτος, Γ: Ακμή και παρακμή του Βυζαντίου. Εκδόσεις ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗΣ, ΑΘΗΝΑ 1974.
3. Vasiliev: Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Εκδόσεις ΜΠΕΡΓΑΔΗΣ, ΑΘΗΝΑ.
4. Παπαρρηγόπουλος, Κ: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Εκδόσεις Δημ. Οργ. Λαμπράκη, ΑΘΗΝΑ, 2006.
5. Walter, G: La ruine de Byzance. Ed: ALBIN MICHEL, PARIS, 1958.
6. Κορδάτος, Γ: Τα τελευταία χρόνια της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Εκδόσεις ΜΠΟΥΚΟΥΜΑΝΗ, ΑΘΗΝΑ, 1975.
7. Καρολίδης, Π: Ιστορία της Ελλάδος από της αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως μέχρι της βασιλείας Γεωργίου του Α΄. ΑΘΗΝΑ, 1925.
8. Βιζουκίδης, Π: Τα προνόμια του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Περιοδικό ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΑ, 1909.
9. ΜΕΓΑΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. Εκδόσεις: 20ος ΑΙΩΝΑΣ.
10. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ. Εκδόσεις ΔΟΜΗ, ΑΘΗΝΑ, 2006.
11. ΣΑΘΑ: Μεσαιωνική Βιβλιοθήκη - Το χρονικό του Ιέρακος.

3. Η ΠΑΡΑΚΜΗ ΤΗΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΑ ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΑΛΩΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ                   


Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς στις 29 Μαΐου 1453, είναι ένα κοσμοϊστορικό γεγονός με παγκόσμιες πολιτικές και οικονομικές προεκτάσεις. Ουσιαστικά αλώθηκε ο ανατολικός προμαχώνας της χριστιανοσύνης, η Βυζαντινή αυτοκρατορία, τερματίζοντας τον υπερχιλιετή βίο της. Κληρονόμος των στρατηγικών και πλούσιων εδαφών της Αυτοκρατορίας αναδείχθηκε ο νομαδικός λαός των Οθωμανών, που χάρις στην στρατιωτική του αλκή, κυριάρχησε στα Βαλκάνια και στην Μικρά Ασία τα επόμενα 200 χρόνια, φτάνοντας ως τις πύλες της Βιέννης δύο φορές, το 1529 και το 1683.

Ένα γεγονός τέτοιας σημασίας, δεν προκαλείται από συμπτωματικά συμβάντα, η επιδερμικές και βραχυχρόνιες αφορμές. Η πτώση του θεοκρατικού και πολυφυλετικού Βυζαντίου έχει χρονικά τις ρίζες της ήδη στις αρχές του 12ου αιώνα μ. Χ. Ουσιαστικά τότε οι Βυζαντινοί Αυλικοί επιβλήθηκαν στην ηγεσία του Βυζαντινού στρατού αποκτώντας τον πλήρη έλεγχο της Αυτοκρατορικής Εξουσίας, με αποτέλεσμα την απαρχή της στρατιωτικής παρακμής του Βυζαντίου. Μια σειρά από σπάταλους και διεφθαρμένους αυτοκράτορες σε συνδυασμό με την πολυέξοδη και πολυπρόσωπη αυλική καμαρίλα που οι δολοπλοκίες της άγγιζαν τα όρια του γελοίου, διασπάθισαν τα οικονομικά αποθέματα των ταμείων που είχαν αποταμιεύσει οι Αυτοκράτορες της Δυναστείες των Μακεδόνων. Τα έξοδα της Αυλής πολλαπλασιάστηκαν και αυτό ανάγκασε τους αυτοκράτορες να δημοπρατούν τελωνειακές διευκολύνσεις και προνόμια στους εμπόρους της Βενετίας της Γένοβας και της Φλωρεντίας για τα εμπορεύματα που διακινούσαν μέσω της Κωνσταντινούπολης. Αυτό ανακούφιζε προσωρινά την οικονομική κατάσταση αλλά συρρίκνωνε μακροπρόθεσμα το ετήσιο εισόδημα του Βυζαντινού κράτους. Ταυτόχρονα εξόντωνε τους Βυζαντινούς εμπόρους συγκεντρώνοντας το εμπόριο στα χέρια των Ενετών που ήταν πιο ανταγωνιστικοί, χάρις τα προνόμια αυτά.

Οι Σταυροφορίες των Λατίνων την ίδια εποχή, έφεραν αναστάτωση στον Βυζαντινό χώρο. Οι Σταυροφόροι εκμεταλλευόμενοι την αδυναμία του Βυζαντινού στρατού και τις έριδες επίδοξων Αυτοκρατόρων, άλωσαν την Κωνσταντινούπολη και επέβαλλαν ένα βραχύβιο δικό τους Λατινικό κράτος. Το γεγονός αυτό είχε ανυπολόγιστες συνέπειες για την συνοχή του κράτους και του πληθυσμού του Βυζαντίου. Τα δύο ισχυρότερα κράτη που είχαν προκύψει από την συντριβή του Βυζαντίου το 1204, το Δεσποτάτο της Ηπείρου, και η Αυτοκρατορία της Νίκαιας του Θεόδωρου Λάσκαρι, εξήντλησαν τις δυνάμεις τους σε ένα συνεχή πόλεμο μεταξύ τους. Άλλες Βυζαντινές πόλεις και νησιά του Αιγαίου είχαν καταληφθεί από τους Ενετούς, Λατίνους Ευγενείς η ληστρικές συμμορίες (Καταλανική Εταιρεία κτλ) και είχαν αυτονομηθεί σαν ξεχωριστές πόλεις-κράτη.

Ο Βυζαντινός χώρος κατακερματίστηκε σε μικρά φέουδα, με μια σειρά από τοπικούς μεγάλους γαιοκτήμονες, τους λεγόμενους τότε "δυνατούς", να μην υπακούουν στην κεντρική διοίκηση των Παλαιολόγων που είχαν απελευθερώσει εντελώς συμπτωματικά την Κωνσταντινούπολη το 1261 μ. Χ. Οι «δυνατοί» ήταν παλαιοί ανώτατοι Αξιωματικοί του Βυζαντινού στρατού που εκμεταλλεύτηκαν την αδυναμία των Αυτοκρατόρων, οικειοποιούμενοι εκτεταμένα κρατικά Αυτοκρατορικά κτήματα, τις λεγόμενες «Πρόνοιες».

Η ισχυροποίηση των κατά τόπους αρχόντων και η εξασθένιση της Κεντρικής Βυζαντινής εξουσίας, εξέθεσαν τις κατώτερες αγροτικές τάξεις στο έλεος και στην διάκριση των "δυνατών" που επικρατούσαν ανά περιοχή. Οι νέοι αυτοί αφέντες κατέφυγαν στην καταπίεση, στην αδικία και στην εξοντωτική φορολόγηση των φτωχών αγροτών και τεχνιτών των υποτυπωδών αστικών κέντρων της εποχής, δημιουργώντας έντονα κοινωνικά προβλήματα και εξεγέρσεις με κυριότερη αυτή των Ζηλωτών στην Θεσσαλονίκη που είχε Θρησκευτικά ελατήρια, αλλά απέκτησε κοινωνικό και οικονομικό περιεχόμενο. Η σημαντική αυτή εξέγερση υπονόμευσε την άμυνα της πόλης και την παρέδωσε στα χέρια των Οθωμανών.

Μέσα στο ζοφερό αυτό κλίμα αναρχίας και αυθαιρεσίας, καμία κοινωνική δύναμη η συνιστώσα δεν σήκωνε το βλέμμα να αντικρίσει την Οθωμανική λαίλαπα που είχε πλέον κατακλύσει τα εδάφη της Μικράς Ασίας στα μισά του 13ου Αιώνα καταστρέφοντας πολλές Χριστιανικές πόλεις και σφάζοντας η υποδουλώνοντας τους χριστιανικούς πληθυσμούς της. Η βία, η ληστεία και η λεηλασία ξεσπούσε παντού όπου περνούσαν οι Οθωμανοί. Η Εκκλησία, που ως θεσμός είχε βοηθήσει δυναμικά πολλές φορές στο παρελθόν στην επιβίωση του Βυζαντίου, υπέσκαπτε την εξουσία των Παλαιολόγων λόγω της προσήλωσης των τελευταίων στην υπόθεση της δογματικής Ένωσης του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης με την Παπική Εκκλησία. Αλλά και η Εκκλησία ως θεσμός είχε διαβρώσει σημαντικά τις κοινωνικές δομές του Κράτους.
Τα μοναστήρια και οι εκκλησίες είχαν πολλαπλασιαστεί, έχοντας μεγάλες περιουσίες και εκτάσεις καλλιεργήσιμων εδαφών που επέτειναν τις κοινωνικές ανισότητες και τον κοινωνικό αναβρασμό. Οι ιερωμένοι και οι μοναχοί στο Βυζάντιο αποτελούσαν μια ξεχωριστή πολυπληθής κοινωνική τάξη, και ήταν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα και απολάμβαναν μια σειρά από κοινωνικά και οικονομικά προνόμια. Συγκεκριμένα οι μοναχοί και οι ιερωμένοι δεν φορολογούνταν και ήταν απαλλαγμένοι από στρατιωτικές υποχρεώσεις. Αυτά τα προνόμια προέτρεπαν πολλούς να ασπαστούν τον μοναχικό βίο, όχι ως στάση ζωής και Ασκητικού βίου, αλλά ως τον ευκολότερο τρόπο να αποφύγουν τα κοινωνικά βάρη που εξαθλίωναν τους υπόλοιπους. Έτσι οι περισσότεροι όχι μόνο δεν παρήγαγαν πνευματικό και ποιμαντορικό έργο, αλλά αντιθέτως προκαλούσαν με τον ακόλαστο και πολυτελή βίο τους.

Ήδη στα μισά του 14ου Αιώνα μ. Χ. ο Βυζαντινός Αυτοκράτορας ήταν φόρου υποτελής στον Οθωμανό Σουλτάνο, με την πρόσθετη εξευτελιστική υποχρέωση να εκστρατεύει στο πλευρό του ως Σύμμαχος. Οι Άρχοντες των Βυζαντινών ημιανεξάρτητων κρατιδίων κοιτούσαν αδιάφοροι να έρχεται ο χαμός τους και η μόνη αντίδραση τους ήταν να καλούν τον Σουλτάνο ως διαιτητή στις ασήμαντες εδαφικές διαφορές τους. Μόνο γέλιο ανάμικτο με θλίψη προκαλούν οι Δημήτριος και Θωμάς Παλαιολόγος που ζήτησαν την συνδρομή του Μεχμέτ Β΄ του Πορθητή (επτά χρόνια μετά την άλωση της Πόλης) για να επιβληθεί ο ένας στον άλλον!!! Ο Μεχμέτ εισέβαλε και σκλάβωσε την Πελοπόννησο, αιχμαλωτίζοντας τον Δημήτριο και διώκοντας τον Θωμά….

Ο μεγάλος μας ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης απέδωσε γλαφυρά την θλιβερή αυτή ατμόσφαιρα στο ποίημα του «Περιμένοντας τους Βαρβάρους»:


-Τι περιμένουμε στην αγορά συναθροισμένοι;
Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα.
-Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μιά τέτοια απραξία;
Τι κάθοντ' οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε;
-Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί;
Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.
-Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη,
και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη
στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα;
-Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Κι ο αυτοκράτωρ περιμένει να δεχθεί
τον αρχηγό τους. Μάλιστα ετοίμασε
για να τον δώσει μια περγαμηνή. Εκεί
τον έγραψε τίτλους πολλούς κι ονόματα.
-Γιατί οι δυό μας ύπατοι κ' οι πραίτορες εβγήκαν
σήμερα με τες κόκκινες, τες κεντημένες τόγες·
γιατί βραχιόλια φόρεσαν με τόσους αμεθύστους,
και δαχτυλίδια με λαμπρά γυαλιστερά σμαράγδια·
γιατί να πιάσουν σήμερα πολύτιμα μπαστούνια
μ' ασήμια και μαλάματα έκτακτα σκαλισμένα;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
και τέτοια πράγματα θαμπόνουν τους βαρβάρους.
-Γιατί κ' οι άξιοι ρήτορες δεν έρχονται σαν πάντα
να βγάλουνε τους λόγους τους, να πούνε τα δικά τους;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
κι αυτοί βαριούντ' ευφράδειες και δημηγορίες.
-Γιατί ν' αρχίσει μονομιάς αυτή η ανησυχία
κ' η σύγχυσις. (Τα πρόσωπα τι σοβαρά που έγιναν).
Γιατί αδειάζουν γρήγορα οι δρόμοι κ' οι πλατέες,
κι όλοι γυρνούν στα σπίτια τους πολύ συλλογισμένοι;
Γιατί ενύχτωσε κ' οι βάρβαροι δεν ήλθαν.
Και μερικοί έφθασαν απ' τα σύνορα,
και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν.
Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μιά κάποια λύσις.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ

Η τελευταία άμυνα που αντέταξε το Βυζαντινό ετοιμοθάνατο μόρφωμα κυριολεκτικά την δωδέκατη ώρα, ήταν η πολιτική δραστηριότητα δύο κορυφαίων πνευματικών προσωπικοτήτων και η γενναία θυσία του τελευταίου Θρυλικού Αυτοκράτορα της. Οι δύο πνευματικοί άνδρες ήταν ο Γεώργιος Γεμιστός (ο αυτοαποκαλούμενος «Πλήθων»), και ο τότε επίσκοπος Νικομήδειας Βησσαρίων. Αυτοί διατύπωσαν σε ένα συνεκτικό πολιτικό πρόγραμμα όλες τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές ενέργειες που πιθανά να αναζωογονούσαν το ετοιμοθάνατο Βυζάντιο. Ο ηρωικός και έντιμος Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ΙΑ΄ προσπάθησε να εφαρμόσει το πρόγραμμα αυτό, που προέβλεπε ενίσχυση της Κεντρικής Εξουσίας, περιστολή της ασυδοσίας των «δυνατών», νομική προστασία των δικαιωμάτων όλων των πολιτών, ανάταση του Εθνικού φρονήματος με την σύνδεση του απλού λαού με την ένδοξη Ελληνική κληρονομιά του, υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, περιστολή των υπερβολικών Εκκλησιαστικών δικαιωμάτων, οχύρωση Εξαμιλίου (Ισθμού) κτλ.


Ήταν όμως πολύ αργά. Στα παλαιά αλλά επιβλητικά τείχη της Κωνσταντινούπολης παρατάσσονταν 10.000 σιδερόφραχτοι υπερασπιστές, όταν οι ιερείς και μοναχοί στον Ελλαδικό χώρο εκείνη την εποχή ξεπερνούσαν τις 100.000….Η προσωπική γενναιότητα και εντιμότητα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, ερχόταν σε χτυπητή αντίθεση με την φαυλότητα και την ανικανότητα των περισσοτέρων προκατόχων του. Προάσπισε το συλλογικό συμφέρον έναντι της προσωπικής του υλικής ευμάρειας (που του δόθηκαν πολλές ευκαιρίες να εξασφαλίσει) και έπεσε όρθιος στα τείχη της Πόλης όπως επιτάσσει το καθήκον κάθε Βασιλιά.
Πάντως, παρά κάποιες αντίθετες διαβεβαιώσεις, είναι ιστορικά διασταυρωμένο ότι το άψυχο σώμα του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου ΙΑ΄, δεν βρέθηκε ποτέ….
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Η Κωνσταντινούπολη δεν αλώθηκε ούτε από την στρατιωτική δύναμη του Μεχμέτ του Β΄ του Πορθητή, ούτε από το ανώτερο πυροβολικό του, ούτε από το άνοιγμα της Κερκόπορτας από τους ανθενωτικούς ιερωμένους ούτε από την προδοσία των Δυτικών που δεν ενίσχυσαν τον Αυτοκράτορα. Η άλωση της Πόλης προήλθε από την κοινωνική αναρχία και αποσάθρωση, την κοινωνική διαφθορά και ανισότητα. Η εξαθλίωση του δημόσιου βίου, η ανάρρηση σε δημόσια αξιώματα φαύλων και φιλήδονων ανθρώπων, η διαφθορά των Αξιωματούχων, η θρησκοληψία του Κλήρου, η ηττοπάθεια των Αρχόντων….
Πάσα ομοιότης με την σημερινή πραγματικότητα (δεν) είναι συμπτωματική….
Ι. Β. Δ.

ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ
-Μιχαήλ Ψελλός, Χρονογραφία
-Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους
-Αμβρόσιος Φρατζής, Νίκολο Μπάρμπαρο, Χρονικόν της αλώσεως
-Απόστολος Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού
-Απόστολος Βακαλόπουλος, Νέος Ελληνισμός, οι ρίζες, η καταγωγή των Ελλήνων και η διαμόρφωση του έθνους
-Πλήθωνος Γεμιστού, Νόμοι 
http://www.istorikathemata.com/2009/05/blog-post_28.html

4. Τα αίτια της πτώσης της Κωνσταντινούπολης την 29η Μαίου 1453 -  π. Γεώργιος Μεταλληνός

(Σημείωση Φιλίστωρος: Πάντοτε πίστευα ότι η πτώση της Πόλης εξεταζόμενη χωριστά ως μεμονωμένο τραγικό στρατιωτικό και κυρίως πολιτικό γεγονός, συσκοτίζει τις πραγματικές διαστάσεις της αποσύνθεσης του Βυζαντίου. Το δράμα της Άλωσης ήταν η κορύφωση της κοινωνικής οικονομικής και πολιτικής παρακμής που επί δύο αιώνες ταλάνιζε την πάλαι ποτέ κραταιά Αυτοκρατορία. Κατά την γνώμη μου, σε αυτήν την διαδικασία παρακμής οφείλουμε να εστιάσουμε. Σε παλαιότερο άρθρο μου πέρυσι, είχα αναφερθεί εκτενώς στα αίτια που οδήγησαν στην πτώση και στην παρακμή την Αυτοκρατορία. Εδώ παραθέτω άλλο ένα κείμενο του πατρός Γεωργίου Μεταλληνού που θέτει το γεγονός της Άλωσης στις σωστές του διαστάσεις)

Τα αίτια της πτώσης της Κωνσταντινούπολης

Η
πτώση τῆς Πόλης τὸ 1453 δὲν
ἔγινε ἀπροσδόκητα, οὔτε μὲ αὐτὴν ἄρχισετουρκοκρατία. Στὶς 29 Μαΐου 1453, ὅπως εἴδαμε, ἕνα μεγάλο μέρος τῆς Ρωμανίας ἦταν ἤδη κάτω ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς, τοὺς Ἄραβες καὶ τοὺς Βενετούς. Ἀπὸ τὸ 1204 ἡ Πόλη δὲν μπόρεσε νὰ ἀναλάβει τὴν πρώτη της δύναμη καὶ ὅλα ἔδειχναν πὼς βαδίζει στὴν τελικὴ πτώση. Τὸ φραγκικὸ πλῆγμα ἐναντίον της ἦταν τόσο δυνατό, ποὺ ἀπὸ τὸ 13ο αἰ. ἡ Κωνσταντινούπολη ἦταν «μιὰ πόλη καταδικασμένη νὰ χαθεῖ». Ἡ ἅλωση ἦταν ἐξάλλου ἡ κατάληξη μιᾶς μακροχρόνιας ἀποσύνθεσης τῆς πολιτικῆς καὶ οἰκονομικῆς ὑπόστασης τοῦ Γένους. Ἀπὸ τὸ 13ο αἰ.Ἑλληνισμὸς εἶχε διασπαστεῖ καὶ διαμοιραστεῖ, στὸ μεγαλύτερο μέρος του, σὲ ξένους δυνάστες. Οἱ διεισδύσεις, ἔπειτα, μισθοφόρων στὸ στρατὸ καὶ ἀλλοφύλων στὸ διοικητικὸ μηχανισμό του εἶχαν προκαλέσει τὴν ἐθνολογική του ἀλλοίωση.

Οἱ ἐμφύλιοι πόλεμοι (1321-1328, 1341-1355), καὶ ἡ ἐσωτερικὴ ἀναρχία εἶχαν ἐπιφέρει τὴ δημογραφική του συρρίκνωση. Σοβαρὰ λάθη στὴν οἰκονομικὴ πολιτικὴ τῶν αὐτοκρατόρων, ὅπωςσυνεχὴς αὔξηση τῆς μεγάλης ἰδιοκτησίας σὲ βάρος τῶν μικρῶν, ποὺ πιέζονταν ἀπὸ τὴ δυσβάστακτη φορολογία, ἡ καταχρηστικὴ ἐπέκταση τοῦ θεσμοῦ τῶν «προνοιαρίων» καὶ ἡ ὑπερβολική, πολλὲς φορές, αὔξηση τῶν μοναστηριακῶν κτημάτων δημιούργησαν μιάν οἰκονομικὴ ὀλιγαρχία σὲ βάρος τῶν μικροκαλλιεργητῶν τῆς γῆς, μὲ ἀπόληξη τὴν οἰκονομικὴ κρίση.

Τὸ ἐμπόριο εἶχε περιέλθει στὰ χέρια τῶν δυτικῶν καὶ οἱ δυνατότητες γιὰ οἰκονομικὴ ἀνάκαμψη περιορίστηκαν σημαντικά. Ὑπῆρχαν ὅμως καὶ πνευματικὰ αἴτια τῆς πτώσης. Οἱ θρησκευτικές, κοινωνικὲς καὶ ἰδεολογικὲς ἀντιθέσεις προκάλεσαν βαθειὰ σύγχυση, ποὺ λειτούργησε διαλυτικὰ στὸ σῶμα τῆς αὐτοκρατορίας. Ἰδιαίτερα οἱ δυτικὲς ἐπιρροὲς καὶ οἱ συνεχεῖς ὑποχωρήσεις τῶν πολιτικῶν στὶς δυτικὲς (παπικὲς) ἀπαιτήσεις, γιὰ τὴν ἀναμενόμενη στρατιωτικὴ βοήθεια, ὁδήγησαν στὴν πνευματικὴ ἀλλοίωση τοῦ Βυζαντίου, μὲ ἄμεσο κίνδυνο ἀπώλειας τῆς πνευματικῆς καὶ πολιτιστικῆς ταυτότητάς του. Γιατί, ἂν τὸ Βυζάντιο ἔπαυε νὰ διατηρεῖ τὴν πνευματικὴ καὶ πολιτισμικὴ ἰδιαιτερότητά του, ἀκόμη καὶ ἂν δὲν ἔπεφτε στὰ χέρια τῶν Τούρκων, θὰ καταλυόταν ἐσωτερικά, μεταβαλλόμενο σὲ πνευματικὸ προτεκτοράτο τῆς Φραγκιᾶς.πρώση - κατὰ τοὺς ἀνθενωτικοὺς - ἦλθε ὡς σωτηρία, διότι κράτησε τὴν πνευματικὴ καὶ πολιτιστικὴ καθαρότητα τοῦ Γένους, τὸ ὁποῖο στὴ δουλεία, παρὰ τὶς ταλαιπωρίες του, μπόρεσε νὰ ἀνασυνταχτεῖ καὶ νὰ ἐπιβιώσει.

Συνέπειες γιὰ τὸν Ἑλληνισμό
Τὸ γεγονὸς τῆς ἅλωσης εἶχε τεράστια σημασία πρῶτα γιὰ τὸν Ἑλληνισμὸ καὶ τὴν κατοπινή του πορεία. Γιὰ τοὺς Ἕλληνεςἅλωση ὑπῆρξε μιὰ κρισιμότατη στιγμὴ στὴν ἱστορία τους. Γιατί ἄρχισε γι᾿ αὐτοὺς μιὰ περίοδος μακρᾶς δοκιμασίας μὲ μειωμένες οἰκονομικὰ καὶ πολιτικὰ τὶς δυνάμεις τους. Ἂν οἱ ψυχικὲς καὶ πνευματικὲς δυνάμεις τους δὲν ἦσαν ἀκμαῖες, εἶναι ἀμφίβολο, ἂν θὰ μποροῦσε τὸ Γένος νὰ ξεπεράσει τὶς συνέπειες τῆς πτώσης, ὅπως συνέβη μὲ ἄλλους λαοὺς στὴν ἱστορία. Ἡ ἐμμονὴ ὅμως στὴν ὀρθόδοξη παράδοση, καὶ μέσω αὐτῆς καὶ στὴν ἑλληνικότητα, κρατοῦσε δεμένο τὸ Γένος μὲ τὶς ζωτικὲς πηγές του. Ἡ ἀπώλεια εἰδικὰ τῆς Κωνσταντινούπολης ὑπῆρξε σημαντικότατο γεγονός.

Ἡ Πόλη ἦταν ἡ συνισταμένη ὅλων τῶν ἐλπίδων τῶν Ῥωμηῶν. Ἡ διατήρηση τῆς ἐλευθερίας της, παρὰ τὴν τρομακτικὴ συρρίκνωση τῆς αὐτοκρατορίας, ἔτρεφε τὴν αὐτοπεποίθησή τους καὶ συντηροῦσε τὸν ψυχισμό τους. Ὅπως ὑπογράμμιζε πρὶν ἀπὸ τὴν ἅλωση ὁ λόγιος μοναχὸς Ἰωσήφ Βρυέννιος: «Ταύτης τῆς πόλεως ἱσταμένης, συνίσταταί πως αὐτῇ καὶ ἡ πίστις ἀκράδαντος· ἐδαφισθείσης δὲ ἢ ἁλούσης, ἅπερ, Χριστέ μου, μὴ γένοιτο, ποία ἔσται ψυχὴ κατὰ πίστιν ἀκλόνητος;»

[δηλαδή: Ὅσο στέκεται ὄρθια αὐτὴ ἡ πόλη, μένει μαζί της ἀκλόνητη καὶ ἡ πίστη. Ἂν ὅμως κατεδαφιστεῖἁλωθεῖ, ποὺ νὰ μὴ γίνει, Χριστέ μου, ποιὰ ψυχὴ θὰ κρατήσει τὴν πίστη της ἀσάλευτη;] Μετὰ τὴν πτώση τῆς Πόλης ἡ δύναμη ἀντίστασης μειώθηκε σημαντικά, ὅπως δείχνουν οἱ ἀλλαξοπιστίες καὶ ἡ μοιρολατρικὴ στάση πολλῶν ἀπὸ τὸν κλῆρο καὶ τὸ λαό. Τὸ Γένος χρειαζόταν κάποια δύναμη, ποὺ θὰ ἐμπόδιζε τὴν ἀλλοτρίωσή του καί, θὰ ἐξασφάλιζε τὴν ἐπιβίωση καὶ ἀνάκαμψή του. Αὐτὴ τὴ δυσκολότατη, ἀλλὰ καὶ ἀναγκαιότατη ἀποστολὴ θὰ ἀναλάβει ἡ Ἐκκλησία, ὡς Ἐθναρχία.

Σημασία γιὰ τοὺς Ὀθωμανούς
Ἀλλὰ καὶ γιὰ τοὺς Ὀθωμανοὺςἅλωση εἶχε ἀνάλογη σημασία. Μὲ αὐτὴ νομιμοποιήθηκε ἡ νίκη τους πάνω στὴν Ἑλληνικὴ αὐτοκρατορία, ἡ ὁποία μὲ τὸ πάρσιμο τῆς Πόλης ἔγινε καὶ τυπικὰ Ὀθωμανική. Ἡ κατάκτηση τῶν ὑπόλοιπων ρωμαίικων ἐδαφῶν (Τραπεζοῦντας, κυρίως Ἑλλάδας) δὲν ἦταν παρὰ ἡ ὁλοκλήρωση τῆς ὑποκατάστασης τῶν Ἑλλήνων ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανοὺς στὴν αὐτοκρατορία τους.

Τὸ σπουδαῖο ὅμως εἶναι, ὅτι τὸ ἄλλοτε βάρβαρο τουρκικὸ φύλο τῶν Ὀθωμανῶν μέσα σὲ σύντομο χρόνο μπόρεσε νὰ συγκροτηθεῖ σὲ μιὰ πανίσχυρη αὐτοκρατορία καὶ νὰ ἐνταχθεῖ στὸ σύστημα τῶν Εὐρωπαϊκῶν κρατῶν. Μέσα στὰ ὅρια τῆς Ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας θὰ ἀγωνιστεῖ στὸ ἑξῆς ὁ Ἑλληνισμός, μαζί μὲ ὅλη τὴ Ρωμηοσύνη, νὰ βρεῖ τὸ δρόμο του στὴ νέα γι᾿ αὐτὸν πραγματικότητα.

διαδικτυακή πηγή

                                     

5. «Η Πόλις εάλω», αλλά και ζή (Σεβασμ. Μητροπολίτης Ναυπάκτου και Αγίου Βλασίου Ιερόθεος Βλάχος) (ομιλία) 

Διαβάστε για το 'σωστό' όνομα της αυτοκρατορίας, γιατί η ημέρα της πτώσεως εκτός από αποφράδα είναι και ένδοξη, ποια ήταν τα αίτια αυτής της πτώσης, ιστορικές λεπτομέρειες κατά την πολιορκία, το πνεύμα και το όνειρο της Ρωμηοσύνης.

Πολλές φορές ομίλησα και έγραψα για την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, αυτό που μάς συνήθισαν να ονομάζουμε Βυζάντιο, αλλά για πρώτη φορά ομιλώ για την Τρίτη 29 Μαΐου 1453, που είναι ημέρα πτώσεως της Κωνσταντινουπόλεως και βεβαίως γενικότερα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας - Βυζαντίου. Γι’ αυτό οφείλω ευχαριστίες στην Διακίδειο Σχολή που διοργάνωσε αυτήν την εκδήλωση και τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Πατρών κ. Νικόδημο που έδωσε με εγκαρδιότητα την ευλογία του. Ανέλαβα την ευθύνη αυτή να συμμετάσχω και εγώ διά του τρόπου αυτού στο μνημόσυνο για τις ψυχές των αοιδίμων προμάχων της ηρωϊκής αντιστάσεως που αγωνίσθηκαν με ηρωϊκό σθένος.  Επειδή το θέμα είναι μεγάλο θα επιδιώξω να ομιλήσω επιλεκτικά και αποσπασματικά.

1. Τό όνομα της Αυτοκρατορία
Πρίν προχωρήσω στην έκθεση των απόψεών μου θα ήθελα να υπογραμμίσω ότι την 29ην Μαΐου 1453 δεν έχουμε πτώση του Βυζαντίου, αλλά πτώση της Κωνσταντινουπόλεως της Νέας Ρώμης. Αυτό είναι σημαντικό, γιατί δεν υπήρξε ποτέ Βυζαντινό Κράτος, πράγμα το οποίο ονομάσθηκε μόλις το 1562 από τον Ιερώνυμο Βόλφ, αλλά υπήρξε Ρωμαϊκό Κράτος.

Γνωρίζω από πολλές μελέτες, κυρίως εδώ στην Ελλάδα οφείλουμε χάριτας στον αείμνηστο Καθηγητή π. Ιωάννη Ρωμανίδη και τον Καθηγητή π. Γεώργιο Μεταλληνό καθώς επίσης και σε άλλους επιστήμονες, ότι το όνομα Βυζάντιο και Βυζαντινό Κράτος δόθηκε έναν αιώνα μετά την πτώση της Αυτοκρατορίας και της πρωτεύουσάς της, της Κωνσταντινουπόλεως. Είναι γνωστόν ότι ο Μ. Κωνσταντίνος δεν ίδρυσε μιά καινούρια Αυτοκρατορία, αλλά απλώς μετέφερε την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας από την Ρώμη στην αρχαία πόλη Βυζάντιο, που την άλλαξε και την ονόμασε Νέα Ρώμη και αργότερα έλαβε την ονομασία Κωνσταντινούπολη λόγω του ιδρυτού της. Μεταφέρθηκε η πρωτεύουσα, όπως εδώ, όταν δημιουργήθηκε το Ελληνικό Κράτος, η πρώτη πρωτεύουσα ήταν το Ναύπλιο και στην συνέχεια η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στην Αθήνα.


Πέρα από όσα λέγονται από τούς προαναφερθέντας Καθηγητάς, θα ήθελα να αναφέρω ένα πρόσφατο βιβλίο του Βυζαντινολόγου Καθηγητού της Οξφόρδης άίίil Mήnηή με τίτλο «Βυζάντιο, η αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης», όπου μεταξύ των άλλων γράφει: «όσο για το επίθετο "βυζαντινός" μπορούν να διατυπωθούν (και έχουν διατυπωθεί) σοβαρές αντιρρήσεις για την καταλληλότητά του. Επειδή όμως, έτσι και αλλιώς, ο όρος έχει επικρατήσει θα ήταν ένδειξη σχολαστικισμού να τον απορρίψουμε, εφ’ όσον συμφωνούμε πως η χρήση του είναι απλώς συμβατική. Στήν πραγματικότητα φυσικά δεν υπήρξε ποτέ μιά "βυζαντινή αυτοκρατορία". Υπήρξε ένα ρωμαϊκό κράτος με κέντρο την Κωνσταντινούπολη. Οι κάτοικοί του ονόμαζαν τούς εαυτούς τους "Ρωμαίους" ή απλώς "χριστιανούς", και την πατρίδα τους "Ρωμανία"».

Βέβαια, όπως είναι γνωστόν, τις παραμονές της πτώσεως η Ρωμανία-Βυζάντιο δεν ήταν η παλαιά μεγάλη Αυτοκρατορία, αλλά μόνο η πόλη της Κωνσταντινούπολης με την περιφέρειά της, με λίγους κατοίκους και μαχητές, αφού όλη η Μικρά Ασία, καθώς επίσης και η Ανατολική Θράκη είχαν κατακυριευθή από τούς Οθωμανούς. Έναν αιώνα πρίν, ήτοι από την 2 Μαρτίου του 1345, για πρώτη φορά οι Οθωμανοί πάτησαν το πόδι τους στην Καλλίπολη της Θράκης.

2. Ημέρα αποφράς και ένδοξη
Η πτώση της Κωνσταντινουπόλεως παρέμεινε μέσα στον θρύλο και τις παραδόσεις μας και μάλιστα η 29η Μαΐου θεωρείται αποφράς ημέρα. Πρόκειται για ένα από τα τραγικότερα γεγονότα της ιστορίας μας. Η 29η Μαΐου είναι πράγματι το μεταίχμιο μεταξύ της ένδοξης Ρωμηοσύνης και της πονεμένης Ρωμηοσύνης. Η Ρωμηοσύνη έζησε και μετά την πτώση της Ρωμανίας, αλλά με διαφορετική μορφή. Δέν γνωρίζει κανείς πιά μορφή είναι η καλύτερη.
Τό γεγονός είναι ότι η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δημούργησε έναν πολιτισμό, ο οποίος μεγαλούργησε, ιδιαιτέρως όσο η Αυτοκρατορία αυτή οδηγείτο προς το τέλος της ή καλύτερα την τελείωσή της, και αυτός ο πολιτισμός παρέμεινε και μετά την πτώση της μέχρι σήμερα. Μέχρι την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως λειτουργούσε η καταφατική διάσταση της Ρωμηοσύνης, ενώ μετά την πτώση της λειτουργούσε και μεγαλούργησε η αποφατική διάσταση της Ρωμηοσύνης, αφού παρά τις δυσκολίες ανέδειξε τούς νεομάρτυρας, οι οποίοι κατά τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη ανανέωσαν το μαρτυρολόγιο, δηλαδή το μαρτυρικό πνεύμα της Ορθοδόξου Εκκλησίας.
Μπορεί να υπογραμμισθή ότι μέχρι το 1453 η Ορθόδοξη Εκκλησία ανέδειξε το ομολογιακό της πνεύμα, αφού κατοχύρωσε την ορθόδοξη διδασκαλία, καθώς επίσης κατοχύρωσε το μαρτυρικό και ησυχαστικό της πνεύμα. Μάλιστα δέ, όπως έχει παρατηρηθή, ο ησυχασμός, που αποτελεί την πεμπτουσία της ορθοδόξου διδασκαλίας, αναπτύχθηκε ακόμη περισσότερο προς το τέλος της Αυτοκρατορίας και ήταν εκείνος που διαφύλαξε την Ορθόδοξη Εκκλησία ζωντανή και δυναμική κατά την Τουρκοκρατία και αυτή ενεψύχωσε όλο το υπόδουλο γένος και ανέδειξε, όπως ελέχθη προηγουμένως, τούς μάρτυρας και ομολογητάς της πίστεως.
Ο αείμνηστος π. Ιωάννης Ρωμανίδης, του οποίου η αγάπη για την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, το λεγόμενο Βυζάντιο, είναι δεδομένη, αναφερόμενος στην πτώση της Κωνσταντινουπόλεως και μάλιστα αντιμετωπίζοντας την κατηγορία μερικών ότι στην πτώση συνετέλεσαν οι μοναχοί, είπε σε προφορική του ομιλία ότι «άλλο είναι η ιατρική επιστήμη και άλλο η πολιτική, η μία δεν έχει σχέση με την άλλη. Βέβαια, οι ιατροί (δηλαδή οι Κληρικοί και μοναχοί) είχαν πέσει με τα μούτρα να σωθή η Αυτοκρατορία, αλλά είχε φθάσει η Αυτοκρατορία σε τέτοιο σημείο, που δεν εσώζετο. Αλλά όμως η ιατρική επιστήμη σώθηκε. Καί διατηρήθηκε όλα τα χρόνια της Τουρκοκρατίας».
Αυτό σημαίνει ότι η ορθόδοξη πίστη που ήταν η βάση του Βυζαντίου είναι η επιστήμη της θεραπείας του ανθρώπου. Αυτή η πίστη που έχει θεραπευτικά αποτελέσματα είχε γίνει η κυρία πολιτική της Αυτοκρατορίας. Όμως, όταν χάθηκε η πολιτική αυτή δεν χάθηκε και η θεραπεία. Έτσι, όπως αλλού έλεγε ο αείμνηστος π. Ιωάννης, η 29η Μαΐου είναι ημέρα αποφράς, διότι καταλύθηκε η εναπομείνασα Αυτοκρατορία, αλλά όμως μπορεί να θεωρηθή και ως ημέρα της Ορθοδοξίας, διότι η ορθόδοξη πίστη απαλλάχθηκε από τις εκκοσμικευμένες προσμίξεις της και διατήρησε την ησυχαστική παράδοση.
Όσα θα ακολουθήσουν μπορούν να μάς διαφωτίσουν ως προς το σημείο αυτό.

3. Τά αίτια της πτώσεως της Πόλης
Υπάρχει ένα λαμπρό έργο του διαπρεπούς Βυζαντινολόγου Στήβεν Ράνσιμαν με τίτλο «η άλωση της Κωνσταντινουπόλεως», στο οποίο μπορεί κανείς να βρή πολλά στοιχεία απαραίτητα για την κατανόηση τόσο των αιτίων που οδήγησαν στην πτώση της Βασιλευούσης, όσο και των περιστατικών και γεγονότων που προηγήθηκαν της αλώσεως, που έγιναν κατά την διάρκειά της και ακολούθησαν μετά από αυτήν. Θά δούμε τα βασικότερα από αυτά, γιατί έτσι θα κατανοήσουμε τα σημαντικά αυτά γεγονότα.
Δύο ήταν τα βασικά αίτια της πτώσεως της Κωνσταντινουπόλεως. Τό πρώτο αίτιο ήταν τα όσα έγιναν κατά την Δ' Σταυροφορία το 1204, η οποία κατέλυσε την ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, η οποία λειτουργούσε ως υπερεθνικό Κράτος. Μετά την κατάλυση της Κωνσταντινουπόλεως, από τούς δυτικούς σταυροφόρους, έφυγε η πολιτική και εκκλησιαστική ηγεσία, η πόλη λεηλατήθηκε και δεν μπόρεσε από τότε να αποκτήση την παλαιά της αίγλη. Τά τμήματα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας χωρίσθηκαν σε φέουδα και εδόθησαν σε διαφόρους Φράγκους Ηγεμόνας. Παράλληλα εδημιουργήθηκαν τρία μεγάλα Κέντρα, όπως η Αυτοκρατορία της Νικαίας, η Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας και το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Αλλά και μετά την επανάκτηση της Κωνσταντινουπόλεως, μετά από μισό αιώνα, η Αυτοκρατορία δεν ήταν όπως παλαιά, «δεν ήταν πιά η κυριαρχούσα δύναμη στην χριστιανική ανατολή». Αυτή η αποδυνάμωση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας μετά την Δ' Σταυροφορία επέτρεψε στούς Σελτζούκους να επεκτείνουν τα εδάφη τους. Μετά την επανάκτησή της το 1261 η Αυτοκρατορία είχε μεγάλα προβλήματα, αντιμετώπιζε μεγάλες απειλές τόσο από τα Βαλκανικά Κράτη, τούς Σέρβους, όσο και από τούς δυτικούς.
Ο Άγγλος ιστορικός εήίnbήή ισχυρίζεται ότι η κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως από τούς Βενετούς και τούς Φράγκους το 1204 και η εγκατάσταση στην Βασιλεύουσα ενός Φράγκου Αυτοκράτορα ήταν το κορυφαίο γεγονός της κατάρρευσης του βυζαντινού κόσμου. Μάλιστα το 1204 «ήταν η πρώτη φορά που η Κωνσταντινούπολη έπεφτε στα χέρια εχθρών από την εποχή των εγκαινίων της το 330 μ.Χ.». Καί παρατηρεί εύστοχα: «ο συγκλονισμός του 1204 ήταν επομένως μεγαλύτερος από εκείνον του 1453, όταν η Πόλη έπεσε για δεύτερη φορά. Τή φορά αυτή η καταστροφή είχε ένα προηγούμενο και δεν ήλθε ως έκπληξη. Τό 1453 η Κωνσταντινούπολη βρισκόταν ήδη περικυκλωμένη και πολιορκημένη επί ένα αιώνα, στην διάρκεια του οποίου ο βρόγχος σφιγγόταν όλο και πιό δυνατά».
Τό δεύτερο αίτιο της πτώσεως της Κωνσταντινουπόλεως που συνδέεται με το προηγούμενο, ήταν το μίσος των Φράγκων έναντι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Τό μίσος αυτό εκδηλώθηκε ακόμη από την Ζ' Οικουμενική Σύνοδο, η οποία θέσπισε την προσκύνηση των ιερών εικόνων και συνεχίσθηκε αργότερα. Η πολιτική των Φράγκων συνδέθηκε με μιά θεολογία που ήταν αντίθετη με την θεολογία της ορθοδόξου Ανατολής. Τό σχίσμα μεταξύ των Εκκλησιών, στην πραγματικότητα η απόσχιση της Παλαιάς Ρώμης από την Νέα Ρώμη, όταν η Παλαιά Ρώμη καταλήφθηκε από τούς Φράγκους, αύξησε το χάσμα μεταξύ των δύο τμημάτων της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Αυτό το χάσμα όχι μόνον δεν μπόρεσαν να γεφυρώσουν οι προσπάθειες για την ένωση των Εκκλησιών, αλλά το αύξησαν ακόμη περισσότερο.
Είναι χαρακτηριστικό ότι οι Ανατολικοί, υπό την πίεση των επεκτάσεων των Οθωμανών, θέλησαν να επιτύχουν την ένωση με την δυτική Εκκλησία, και αυτό έγινε παρά την διαφωνία του αγίου Μάρκου του Ευγενικού, Μητροπολίτου Εφέσου, στην Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας το 1438-1439. Παρά την ένωση, όμως, οι δυτικοί δεν βοήθησαν και δεν μπορούσαν να βοηθήσουν την Κωνσταντινούπολη. Φαίνεται, όμως, όχι μόνον δεν μπορούσαν να συνδράμουν, αλλά και δεν ήθελαν. Ο Στήβεν Ράνσιμαν παραθέτει πλείστα παραδείγματα από τούς εκκλησιαστικούς και πολιτικούς ηγέτες της Δύσεως, στα οποία φαίνεται καθαρά ότι δεν είχαν την δυνατότητα και την βούληση να βοηθήσουν οικονομικά και στρατιωτικά. Παρά την ένωση και την άρνησή τους να βοηθήσουν, εν τούτοις μερικοί Ενετοί και Γενουάτες ήρθαν αυθόρμητα από την Ιταλία για να πολεμήσουν εναντίον των Οθωμανών. Καί τελικά οι Ενετοί και οι Γενουάτες συμμετείχαν κατά την αντίσταση στην πολιορκία, αν και υπήρχαν μεταξύ τους πολλές διαφορές, και μάλιστα οι Γενουάτες απεχώρησαν την τελευταία στιγμή από τον αγώνα.
Στό σημείο αυτό πρέπει να σημειωθή ότι τις παραμονές της πτώσεως της Κωνσταντινουπόλεως υπήρχαν τρείς τάσεις, που ήταν έκφραση των τριών ιδεολογικών ρευμάτων που είχαν αναπτυχθή τον τελευταίο αιώνα στην Αυτοκρατορία. Είναι γνωστόν ότι στην Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας συμμετείχε ό,τι εκλεκτότερο είχε να παρουσιάση την εποχή εκείνη η Ρωμαϊκή Ορθοδοξία. Τρείς από αυτούς ήταν εκπρόσωποι αυτών των τάσεων. Ο ένας ήταν ο Γεννάδιος Σχολάριος, ο οποίος μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως έγινε ο πρώτος Πατριάρχης του υποδούλου Γένους. Ο Γεννάδιος έβλεπε ως μεγαλύτερο τον κίνδυνο που προερχόταν από την Δύση, με την αλλοίωση της ορθοδόξου πίστεως και την υποδούλωση της Ορθοδόξου Εκκλησίας στον Πάπα. Ο δεύτερος εκπρόσωπος μιάς άλλης τάσεως ήταν ο Βησσαρίων, Επίσκοπος Νικαίας, ο οποίος πίστευε ότι έπρεπε να γίνη η ένωση των Εκκλησιών, ώστε διά του τρόπου αυτού να σταλή βοήθεια από την Δύση, και να διατηρηθή ελεύθερη η Κωνσταντινούπολη. Καί ο τρίτος εκπρόσωπος των τάσεων αυτών ήταν ο Γεώργιος Γεμιστός Πλήθων, ο οποίος πρότεινε την αναδιοργάνωση του Κράτους σύμφωνα με την πλατωνική φιλοσοφία, και γενικά την αρχαία ελληνική παράδοση. Ο ίδιος έκανε υποδείξεις για διάφορα κοινωνικά οικονομικά και στρατιωτικά ζητήματα, τα οποία εν πολλοίς ήταν ανεφάρμοστα. Ακόμη και τον Χριστιανικό Θεό ονόμαζε Δία.
Από τις τρείς αυτές τάσεις αποδείχθηκε ότι η πιό ρεαλιστική εκπροσωπείτο από τον Γεννάδιο Σχολάριο. Καί αυτό, γιατί οι απόψεις του Γεωργίου-Γεμιστού Πλήθωνος δεν μπορούσαν να εφαρμοσθούν, ήταν ιδεαλιστικές και ουτοπιστικές, οι δέ απόψεις του Βησσαρίωνος ήταν ανεφάρμοστες. Άλλωστε ο Βησσαρίων τις παραμονές της πτώσεως της Κωνσταντινουπόλεως, ήτοι μετά την Σύνοδο της Φερράρας-Φλωρεντίας, έφυγε από την Κωνσταντινούπολη και πήγε στην Δύση, προσεχώρησε στην λατινική Εκκλησία, έγινε Καρδινάλιος και παρ’ ολίγον να εκλεγή και Πάπας, αλλά τελικά δεν μπόρεσε, παρά τις προσπάθειές του, να παρακινήση τούς δυτικούς να σπεύσουν σε βοήθεια της Κωνσταντινουπόλεως. Μιά ελάχιστη βοήθεια που ήλθε δεν μπόρεσε ουσιαστικά να βοηθήση. Ο Βησσαρίων αγωνίσθηκε για να προσελκύση το ενδιαφέρον των Παπικών για να περισωθή η ανεξαρτησία του Γένους, αλλά και να συγκροτηθούν σταυροφορίες των ηγεμόνων της Δύσεως εναντίον των Τούρκων. Στό συνέδριο της Μάντουας (1459) και στην συγκέντρωση στην Αγκώνα (1464) φάνηκε ότι θα μπορούσε να πραγματοποιηθή σταυροφορία, αλλά λόγω των ερίδων μεταξύ των ηγεμόνων τελικά οι Ευρωπαίοι ηγεμόνες έδειξαν απροθυμία. Ο Βησσαρίων, ως παπικός αντιπρόσωπος, ταξίδευσε στην Νεάπολη, την Βενετία, την Ουγγαρία και την Γερμανία προκειμένου να ομονοήσουν οι πολιτικοί ηγέτες και να αναλάβουν ιερό πόλεμο εναντίον των Τούρκων. Ενώ ήταν γέρων στην ηλικία, μετέβη στην Γαλλία το έτος 1472, αλλά και ο Βασιλιάς Λουδοβίκος ΙΑ' δεν έδειξε προθυμία για το έργο αυτό. Όταν επέστρεψε στην Ρώμη από την Γαλλία και ενώ βρισκόταν στην Ραβέννα, πέθανε την 18η Νοεμβρίου 1472, είκοσι χρόνια μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως, χωρίς να επιτύχη απολύτως τίποτε. Έτσι, η ελπίδα του να βρή ουσιαστική βοήθεια από την Δύση για την διάσωση της Κωνσταντινουπόλεως και την εκδίωξη των Τούρκων απέβη άκαρπη, παρά το ότι αναγνωριζόταν ως μεγάλη φυσιογνωμία και μάλιστα εγκατέλειψε την ορθόδοξη πίστη του και έγινε παπικός.
Όμως η ομάδα του Γενναδίου Σχολαρίου είχε πιό ρεαλιστικές απόψεις, αφού πίστευε ότι το Βυζάντιο, που ήταν ένα απομεινάρι της παλαιάς δόξας, ούτως ή άλλως θα καταδικαζόταν, αλλά έπρεπε να γίνη προσπάθεια να διατηρηθή η ενότητα της Εκκλησίας. Διότι με την αλλοίωση της πίστεως και την ένωση με την Δυτική Εκκλησία, υπήρχε σοβαρός κίνδυνος να στοιχίση στον Οικουμενικό Πατριάρχη πάνω από τα τρία τέταρτα των Επισκόπων του. Ο Στήβεν Ράνσιμαν με ερωτηματικό τρόπο διατυπώνει ως εξής την άποψη αυτή: «Η ελληνική ακεραιότητα θα μπορούσε να διατηρηθεί καλύτερα από έναν ενωμένο λαό κάτω από μουσουλμανική κυριαρχία παρά από ένα κομμάτι κολλημένο στο κράσπεδο του δυτικού κόσμου;». Καί σημειώνει: «Η παρατήρηση που αποδίδεται από τούς εχθρούς του στον τελευταίο μέγα Πρωτονοτάριο του Βυζαντίου Λουκά Νοταρά ότι είπε: "Καλύτερα το σαρίκι του σουλτάνου παρά το καπέλο του καρδιναλίου", δεν ήταν τόσο σκανδαλώδης όσο φαίνεται εκ πρώτης όψεως».
Ο μεγάλος Άγγλος ιστορικός εήίnbήή γράφει ότι στις παραμονές της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως λεγόταν ότι ο Μέγας Δούκας Λουκάς Νοταράς ανεφώνησε: «κρειττότερόν εστιν ειδέναι εν μέση τή πόλει το φακιόλιον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν Λατινικήν». Όμως αυτό το ενέταξε ο εήίnbήή μέσα στην όλη προοπτική της αντιπάθειας των Κωνσταντινουπολιτών απέναντι στην επιθετικότητα των Δυτικών Χριστιανών. Είχαν προηγηθή τα γεγονότα της αλώσεως και λεηλατήσεως της Κωνσταντινουπόλεως από τούς Φράγκους και όλες οι επιθετικές ενέργειες των Παπών για να αφομοιώσουν την Ορθόδοξη Εκκλησία. Γράφει ο εήίnbήή ότι οι Έλληνες έβλεπαν ως ακατανόητη την «θριαμβευτική επίθεση της Δύσης». Αντίθετα «η επίθεση των μουσουλμάνων γειτόνων των Ελλήνων στην Ανατολή προκάλεσε λιγότερες ελληνικές δυσαρέσκειες, επειδή δεν επέφερε στούς Έλληνες τόσο μεγάλο συγκλονισμό... οι Έλληνες μπορούσαν να συμφιλιωθούν ευκολότερα με την προοπτική να κατακτηθούν από τούς Σελτζούκους και Οθωμανούς κληρονόμους των Αράβων παρά να κυριαρχηθούν από τούς τυχάρπαστους δυτικούς».
Αυτή ήταν η γενική αίσθηση των Ρωμηών. Γι’ αυτό «η αδελφή του Αυτοκράτορα Μιχαήλ Η' λέγεται πως είχε αναφωνήσει το 1275», ύστερα από τις προσπάθειες που έγιναν για να υποταχθή η Ορθόδοξη Εκκλησία στον Παπικό θρόνο: «Καλύτερα να καταστραφεί η αυτοκρατορία του αδελφού μου, παρά η καθαρότητα της ορθόδοξης πίστης».
Επίσης, το «λαϊκό αίσθημα της ίδιας εποχής ήταν κράττον εμπεσείν εις χείρας Τούρκων ή Φράγκων». Καί όπως λέγει ο εήίnbήή, επικαλούμενος την ιστορική ανάλυση του άvήίί ά. «την ίδια προτίμηση είχε εκφράσει ο Πατριάρχης Μιχαήλ Γ', που κατείχε το αξίωμα αυτό στή διάρκεια των ετών 1170-1178, έναν αιώνα προτού κάν τεθεί το ζήτημα να εξαγοραστεί η δυτική στρατιωτική βοήθεια με τίμημα την υποταγή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στο εκκλησιαστικό πρωτείον του Πάπα».
Επομένως, η άποψη ότι συμφέρει την Ρωμηοσύνη η υποδούλωσή της στούς Οθωμανούς παρά στούς Φράγκους, κυριαρχούσε από τον 12 αιώνα, ήταν μιά γενική απαίτηση του λαού και είχε σχέση με τις βαρβαρικές επιθέσεις της Δύσεως εναντίον της Ανατολής και κυρίως των Φράγκων εναντίον των Ρωμηών.
Αυτός ο ιστορικός συμβιβασμός, όταν τον επέβαλαν οι ιστορικές περιστάσεις, χωρίς να το επιδιώκουν οι Ρωμηοί, δικαιώθηκε πλήρως από την ιστορία. Γι’ αυτό όταν ο Γεννάδιος Σχολάριος έγινε ο πρώτος Πατριάρχης του Γένους, «που τελικά έκανε την εκλογή του Νοταρά, κατανόησε τα συμφέροντα των συμπατριωτών του καλύτερα από τον Βησσαρίωνα». Καί μάλιστα κατά τον Wήήdhήίιή όταν ο Γεννάδιος Σχολάριος τέθηκε επικεφαλής του νεοδημιουργημένου Rίm Millήιi «η ακεραιότητα της Εκκλησίας διατηρήθηκε, και, μαζί με αυτήν, η ακεραιότητα του ελληνικού λαού».
Τό γεγονός είναι ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία με την ενότητά της και με την ησυχαστική της θεολογία διατήρησε για τετρακόσια χρόνια σκλαβιάς το δούλο γένος, τόσο στην πίστη όσο και στην ελληνικότητά του, και το προετοίμασε για την Επανάσταση του 1821, ενώ ο ελληνορθόδοξος πληθυσμός της Κάτω Ιταλίας και κυρίως της Σικελίας, της λεγομένης Μεγάλης Ελλάδος, έχασε και την Ορθοδοξία και την ελληνικότητα. Έτσι, παρά τα τραύματα της δουλείας, δικαιώθηκε η άποψη του αγίου Μάρκου του Ευγενικού και του Γενναδίου Σχολαρίου.

4. Η πολιορκία και η πτώση
Οι περιγραφές της πολιορκίας είναι φοβερές. Οι μάχιμοι στην πόλη δεν ήταν πολλοί. Ο αριθμός των μαχητών των δύο στρατοπέδων ήταν άνισος. Ο Αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος Παλαιολόγος κάλεσε τον γραμματέα του Φραντζή να του κάνει απογραφή των ανδρών μέσα στην πόλη που μπορούσαν να φέρουν όπλα. Ο Φραντζής βρήκε ότι «υπήρχαν μόνο τέσσερις χιλιάδες ενιακόσιες ογδόντα τρείς διαθέσιμοι Έλληνες και λίγο κάτω από δύο χιλιάδες ξένοι. Ο Κωνσταντίνος έμεινε κατάπληκτος από τούς αριθμούς και είπε στον Φραντζή να μήν τούς δημοσιεύσει». Ο στρατός των Οθωμανών αποτελείτο απο ογδόντα περίπου χιλιάδες άνδρες και ορδές ατάκτων.
Η ανδρεία των πολιορκουμένων ήταν πολύ μεγάλη. Ο Αυτοκράτορας πολεμούσε ως απλός στρατιώτης. Φαίνεται όμως ότι οι Γενουάτες έδειχναν μιά ουδετερότητα σε κρίσιμες στιγμές του αγώνος, αφού επεδίωκαν την ειρήνη και την συμφωνία με τον Σουλτάνο. Στόν Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο προτάθηκε να φύγη από την Πόλη, αλλά εκείνος αρνήθηκε. «Ήταν τόσο κουρασμένος, ώστε την ώρα που του μιλούσαν λιποθύμησε. Όταν συνήλθε, τούς είπε και πάλι ότι δεν μπορούσε να εγκαταλείψει τον λαό του. Θά πέθαινε μαζί του».
Στά τείχη πολεμούσαν οι μαχητές, αλλά τούς βοηθούσε και όλος ο λαός. Γυναίκες, και μοναχές «έσπευσαν στα τείχη να βοηθήσουν για τή μεταφορά υλικών για την ενίσχυση των οχυρωμάτων, και να μεταφέρουν στάμνες με νερό, για να ξεδιψάσουν οι αμυνόμενοι».
Εκτός από τον ηρωϊκό αγώνα των μαχητών αλλά και του λαού, ο Αυτοκράτορας έδωσε εντολή να γίνονται ακολουθίες, λιτανείες, προσευχές προς τον Θεό και την Παναγία. Ήταν πολύ συγκινητική η τελευταία λειτουργία που έγινε στην Αγία Σοφία, όπου έκλαιγαν και αλληλοσυγχωρέθηκαν και στην συνέχεια κοινώνησαν.
Ο ιστορικός Βυζαντινολόγος έήιiliήv συνέλεξε λεπτομέρειες της καταστάσεως που επικρατούσε τις ημέρες εκείνες, και τις παραμονές της πτώσεως της Κωνσταντινουπόλεως. Γίνονταν θρησκευτικές τελετές και λιτανείες και όλος ο λαός έψαλε το «Κύριε ελέησον». Αναφέρει δέ τον τρόπο της τελευταίας θείας Λειτουργίας που τελέσθηκε στην Αγία Σοφία, όπως τον περιγράφει ο άγγλος ιστορικός ά. Pήήίι: «Η μεγάλη ακολουθία εκείνης της βραδυάς, η οποία πρέπει να κατέχη ξεχωριστή θέσι στην ιστορία, ήτο η τελευταία Χριστιανική ακολουθία που έλαβε χώρα στην εκκλησία της Αγίας Σοφίας... Η ιερή ακολουθία στην πραγματικότητα ήταν μία επιθανάτιος λειτουργία. Η Αυτοκρατορία αντιμετώπιζε την αγωνία και έπρεπε η σχετική με το πνεύμα της, που έσβυνε, Ακολουθία να γίνη δημοσία, στην πιό ωραία της εκκλησία και μπροστά στον τελευταίο γενναίο της Αυτοκράτορα. Εάν η σκηνή της στέψεως του Καρόλου του Μεγάλου και της δημιουργίας μιάς Αυτοκρατορίας –την οποία τόσον ζωντανά περιγράφει ο αίίήή– ανήκει στις πιό γραφικές της ιστορίας, η σκηνή της τελευταίας Λειτουργίας, που έγινε στην Αγία Σοφία, είναι ασφαλώς από τις πιό τραγικές».
Μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως, τον θάνατο του τελευταίου Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου και την είσοδο των Τούρκων στην Πόλη άρχισε η σφαγή, η λεηλασία, η λαφυραγώγηση και ο εξανδραπονδισμός. Ο Σουλτάνος Μωάμεθ ο Πορθητής υποσχέθηκε στούς στρατιώτες του ότι θα έχουν το δικαίωμα να λαφυραγωγήσουν την Πόλη για τρείς ημέρες. Πράγματι η καταστροφή ήταν πολύ μεγάλη. «Τά ιδιωτικά σπίτια λεηλατήθηκαν συστηματικά' κάθε τμήμα λαφυραγωγών άφηνε μιά μικρή σημαία στην είσοδο για να δείξει ότι το σπίτι είχε λεηλατηθή ολοσχερώς. Μαζί με τα υπάρχοντά τους έπαιρναν και τούς ενοίκους. Όποιος λιποθυμούσε ή έπεφτε από αδυναμία, σφαζόταν μαζί με μερικά μικρά παιδιά που θεωρήθηκαν ότι δεν είχαν αξία' αλλά κατά κανόνα τώρα πιά δέ θυσίαζαν τή ζωή των αιχμαλώτων. Υπήρχαν ακόμα μεγάλες βιβλιοθήκες στην Πόλη, μερικές κοσμικές και οι περισσότερες των μοναστηριών. Τά περισσότερα βιβλία κάηκαν' αλλά υπήρξαν μερικοί Τούρκοι αρκετά έξυπνοι για να καταλάβουν ότι ήταν εμπορεύσιμα αντικείμενα και διέσωσαν μερικά που αργότερα πουλήθηκαν για ευτελή ποσά σε όποιον ενδιαφερόταν. Μέσα στις εκκλησίες έγιναν σκηνές ακολασίας. Πολλοί εσταυρωμένοι με πολύτιμες πέτρες κουβαλήθηκαν με τούρκικα τουρμπάνια τυλιγμένα γύρω από τα κεφάλια τους. Πολλά κτίρια έπαθαν ανεπανόρθωτες ζημίες. Τό βράδυ δεν υπήρχαν πολλά για να να λαφυραγωγηθούν' και κανένας δέ διαμαρτυρήθηκε, όταν ο σουλτάνος προκήρυξε ότι η λαφυραγωγία έπρεπε να σταματήσει. Οι στρατιώτες είχαν αρκετή ασχολία για τις υπόλοιπες δύο μέρες να μοιράσουν τα λάφυρα και να μετρήσουν τούς αιχμαλώτους. Διαδόθηκε ότι αυτοί ήταν πενήντα χιλιάδες, από τούς οποίους μόνο πεντακόσιοι ήταν στρατιώτες. Οι υπόλοιποι από τούς χριστιανούς στρατιώτες σκοτώθηκαν, εκτός από τούς λίγους άνδρες που διέφυγαν με τα πλοία. Οι νεκροί, μαζί με τούς αμάχους που υπήρξαν θύματα της σφαγής, λέγεται ότι ήταν τέσσερις χιλιάδες». Ο Σουλτάνος απελευθέρωσε τις περισσότερες από τις ευγενείς αρχόντισσες, αλλά κράτησε για το χαρέμι του τα ωραιότερα από τα αγόρια και τα κορίτσια. Επίσης, λέγεται ότι ο Μεχμέτ (Μωάμεθ) «είχε στείλει τετρακόσια ελληνοπαίδια ως δώρο στον καθένα από τούς τρείς κυριότερους μωαμεθανούς ηγεμόνες: τον σουλτάνο της Αιγύπτου, το βασιλιά της Τύνιδας και το βασιλιά της Γρανάδας».
Ο Δούκας ως εξής θρήνησε για την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453: «Ώ πόλις, πόλις, πόλεων πασών κεφαλή! ώ πόλις, πόλις κέντρον των τεσσάρων του κόσμου μερών! ώ πόλις, πόλις, Χριστιανών καύχημα και βαρβάρων αφανισμός! ώ πόλις, πόλις, άλλη παράδεισος φυτευθείσα προς δυσμάς, έχουσα ένδον φυτά παντοία βρίθοντα καρπούς πνευματικούς! πού σου το κάλλος, παράδεισε; πού σου η των χαρίτων του πνεύματος ευεργετική ρώσις ψυχής τε και σώματος; πού τα των αποστόλων του κυρίου μου σώματα, τα πρό πολλού φυτευθέντα εν τώ αειθαλεί παραδείσω, έχοντα εν μέσω τούτων το πορφυρούν ιμάτιον, την λόγχην, τον σπόγγον, τον κάλαμον, άτινα ασπάζοντες εφανταζόμεθα τον εν σταυρώ υψωθέντα οράν, πού τα των οστών λείψανα, πού τα των μαρτύρων; πού τα του μεγάλου Κωνσταντίνου και των λοιπών βασιλέων πτώματα;...».


5. Η νοσταλγία και το όνειρο της Πόλης
Λίγο πιό κάτω θα αναφερθώ στο όραμα και το όνειρο των Ρωμηών για την απελευθέρωση της Πόλης, ακόμη και μετά το 1821 και την συγκρότηση του πρώτου Ελληνικού Κράτους. Αλλά εδώ πρέπει να σημειωθή ότι πάντοτε το όραμα του αληθινού Ρωμηού ήταν η απελευθέρωση της Πόλης, που αποτελούσε την πρωτεύουσά τους.
Η Έλλη Σκοπετέα στο βιβλίο της «το "Πρότυπο Βασίλειο" και η "Μεγάλη Ιδέα"», χρησιμοποιώντας αρχειακό υλικό, αναλύει διεξοδικά ότι μετά την συγκρότηση του Ελληνικού Βασιλείου, επιδιώκεται από τις Μεγάλες Δυνάμεις να απαρτισθή ένα «Πρότυπο Βασίλειο» με δύο βασικά στοιχεία. Τό ένα ο προσανατολισμός του προς την Ευρώπη και την παράδοσή της, και το δεύτερο η ανάπτυξη της αρχαιοελληνικής κληρονομιάς, δηλαδή η συνδέσή του με την αρχαία Ελλάδα. Επιδιωκόταν με όλους τούς τρόπους η ανάπτυξη μιάς νέας συνείδησης στο αρτιγέννητο Βασίλειο, του οποίου ως αρτιγέννητου νηπίου ανάδοχος ήταν η Ευρώπη. Όμως παράλληλα στον λαό ουδέποτε έσβησε το όνειρο και η ιδέα της Πόλης. Κυρίως σε αυτό το σημείο θα επικεντρωθή η προσοχή μας από την ενδιαφέρουσα αυτή μελέτη.
Η Έλλη Σκοπετέα αναλύει ότι ο πατέρας της Μεγάλης Ιδέας είναι ο Ιωάννης Κωλέττης, ο οποίος ομίλησε για την Μεγάλη Ιδέα του Γένους σε μιά μνημειώδη αγόρευσή του στην Εθνοσυνέλευση την 14-1-1844. Γενικά γινόταν λόγος για το ότι η ολοκλήρωση της Επαναστάσεως του 1821 συνδεόταν με την απελευθέρωση της Πόλης, της οποίας κέντρο ήταν η Αγία Σοφία, με την όλη παράδοσή της. Όμως η Μεγάλη Ιδέα πέρασε από τρείς φάσεις. Η πρώτη, που καλλιεργήθηκε από τον Ιωάννη Κωλέττη, αλλά κυρίως από τον Βασιλιά Όθωνα, ήταν να θεωρήται ως εθνικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη, και το όνειρο ήταν η Ανατολική Ελληνική Αυτοκρατορία, γι’ αυτό και ο Κωλέττης πρότεινε να μήν αποκτήση το Ελληνικό Κράτος νέα επίσημη πρωτεύουσα, γιατί η πραγματική του πρωτεύουσα είναι η Κωνσταντινούπολη. Η δεύτερη φάση της Μεγάλης Ιδέας που συνέπεσε με την έλευση του Βασιλέως Γεωργίου στην Ελλάδα, εκφραζόταν με την αύξηση του Βασιλείου της Ελλάδος και αυτό ενθαρρύνθηκε και με το γεγονός της ένωσης των Επτανήσων με την Ελλάδα. Έτσι, σε αυτήν την φάση εθνικό κέντρο θεωρείται πιά η Αθήνα, αλλά επιδιωκόταν η επέκταση των ελληνικών συνόρων. Καί η τρίτη φάση της Μεγάλης Ιδέας που αναπτύχθηκε γύρω στα 1870 λειτουργούσε ως συμβιβασμός των δύο κέντρων, ήτοι της Κωνσταντινουπόλεως και της Αθήνας «πίσω από το σχήμα του ελληνοθωμανισμού». Ο ελληνοθωμανισμός συνδέεται με το δόγμα της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με την δυναμική παρουσία των Ρωμηών σε αυτήν, και έτσι στην πραγματικότητα με τον ελληνοθωμανισμό «ανασυρόταν στην επιφάνεια η προεπαναστατική φαναριώτικη δυνατότητα», δηλαδή η έσωθεν φθορά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όμως με την νέα μορφή λειτουργεί όχι ως «διάβρωση της Αυτοκρατορίας εκ των ένδον, αλλά ενσωμάτωση των Ελλήνων στον οθωμανικό κρατικό μηχανισμό».
Βεβαίως η Μεγάλη Ιδέα του Γένους, που συνδεόταν τόσο με την απελευθέρωση της Κωνσταντινουπόλεως, όσο και με την ανασύσταση του Ρωμαϊκού Κράτους, καταστράφηκε ολοσχερώς με την Μικρασιατική Καταστροφή, που είναι χειρότερη και από την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως την 29η Μαΐου του 1453. Ωστόσο, όμως, το πνεύμα της Ρωμηοσύνης παραμένει μέσα στις καρδιές μας, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο.

6. Τό ζωντανό πνεύμα της Ρωμηοσύνης
Η πτώση της Κωνσταντινουπόλεως υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα μέσα στην ιστορία. Πρέπει να παρατηρηθή ότι τα εγκαίνια της Κωνσταντινουπόλεως έγιναν από τον Μ. Κωνσταντίνο και την μητέρα του Ελένη στις 11 Μαΐου του 330 και η πτώση της έγινε στις 29 Μαΐου του 1453, ενώ Αυτοκράτορας ήταν ο Κωνσταντίνος και η μητέρα του Ελένη. Η ίδρυσή της έγινε με μεγαλοπρέπεια και τελετές, ενώ η πτώση της συνδέθηκε με θεία Λειτουργία που έγινε μέσα σε ένα εσχατολογικό χαρακτήρα και προοπτική, έσβυσε μέσα στην αιωνιότητα, στην διαχρονικότητα του χρόνου που διαποτίζει την θεία Ευχαριστία, όπως το εκφράζει η εκφώνηση του Ιερέως «τα σά εκ των σών σοί προσφέρομεν κατά πάντα και διά πάντα».
Όμως, παρά την τραγικότητα της πτώσης, αλλά και των γεγονότων που ακολούθησαν υπάρχουν και τα θετικά σημεία, αφού η Ορθόδοξη Εκκλησία κατά την Τουρκοκρατία διοργανώθηκε με τις δικές της δυνάμεις, σφυρηλατήθηκε η ενότητα των Ορθοδόξων Εκκλησιών, διαφυλάχθηκε το δόγμα. Ο Σουλτάνος ανέδειξε Πατριάρχη τον ηγέτη της ησυχαστικής παραδόσεως, τον Γεννάδιο Σχολάριο, και η Ορθόδοξη Εκκλησία απετέλεσε μιά αυτοδιοικούμενη κοινότητα με το σύστημα του Μιλέτ που καθόρισε ο Σουλτάνος.
Αυτή η διαφύλαξη του δόγματος και του ησυχαστικού πνεύματος της Ορθοδόξου Εκκλησίας, ανέδειξε ομολογητάς και μάρτυρες, τούς νεομάρτυρες, ενέπνευσε αγωνιστές, ενίσχυσε τούς απλούς ανθρώπους του λαού και διεφύλαξε γενικά τα ιερά και τα όσια της φυλής μας και της ορθοδόξου παραδόσεως.
Τό πνεύμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, της Ρωμηοσύνης, δεν χάθηκε με την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως. Διασώθηκε από την Ορθόδοξη Εκκλησία, κυρίως από τον μαρτυρικό Πρωτόθρονο Οικουμενικό θρόνο, από τον ορθόδοξο μοναχισμό και από τον πολιτισμό της Ρωμηοσύνης, με την αγιογραφία, την ναοδομία, την μουσική και την ιατρική ψυχοθεραπευτική μέθοδο που διασώζει την αρχοντιά και το μεγαλείο της Ορθοδόξου Παραδόσεως.
Η Ρωμηοσύνη, και όταν ήταν οργανωμένο Κράτος, ήταν στην βάση του πνευματική, αλλά και τώρα που καταργήθηκε το Κράτος ανήκει σε όλον τον κόσμο, σε ολόκληρη την Οικουμένη, αφού Ρωμηοί υπάρχουν σε όλα τα μέρη της γής. Καί ελπίζουμε ότι αυτό το πνεύμα της Ρωμηοσύνης με τον πολιτισμό και την πνευματική ιατρική, όπως εκφράζεται από την νηπτική και φιλοκαλική παράδοση, θα κυριαρχήση σε ολόκληρο τον κόσμο. Άλλωστε, σήμερα και στην Ευρώπη, την Αμερική και την Ανατολή, υπάρχουν Ρωμηοί, στο πνεύμα και την καρδιά, εκτός από ελληνόφωνους, και αραβόφωνοι, σλαβόφωνοι, αγγλόφωνοι, γαλλόφωνοι κλπ. Η αγάπη που δείχνουν όλοι στην Ρωμαίϊκη παράδοση δείχνει ότι υπάρχουν δυνάμεις μεγάλες μέσα στην Ρωμηοσύνη. Τό πνεύμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, παρά την πτώση του οργανωμένου Κράτους, είναι ζωντανό. «Η Ρωμιοσύνη έν φυλή συνόκαιρη του κόσμου, κανένας δεν εβρέθηκεν για να την –ι–ξηλείψη, κανένας, γιατί σκέπει την που τ’ άψη ο Θεός μου. Η Ρωμιοσύνη έν να χαθή, όντας ο κόσμος λείψη!».
Όπως τις παραμονές της πτώσεως της Κωνσταντινουπόλεως επικρατούσαν τρείς τάσεις, ήτοι η φιλοδυτική, η αρχαιοελληνική και η ησυχαστική και βέβαια δικαιώθηκε η τελευταία, έτσι και σήμερα επικρατούν και οι τρείς αυτές τάσεις, δηλαδή υπάρχουν άνθρωποι που εκφράζουν και σήμερα αυτές τις τρείς παραδόσεις. Όμως εάν θέλουμε να μεγαλουργήσουμε στην Οικουμένη θα πρέπει να επιμείνουμε στην παράδοση του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, του αγίου Μάρκου του Ευγενικού και του Γενναδίου Σχολαρίου, διότι αυτή η παράδοση απαντά στα υπαρξιακά προβλήματα του ανθρώπου, και αυτήν την παράδοση αναζητούν οι βασανισμένοι σύγχρονοι άνθρωποι και σε Ανατολή και σε Δύση.
Γι’ αυτό σήμερα δεν θρηνούμε απλώς για την πτώση, αλλά δοξάζουμε το πνεύμα και την ομορφιά αυτού του πολιτισμού και της παραδόσεως που μπόρεσε να εισδύση μέσα στο βάθος της τελευταίας θείας Λειτουργίας στην Αγία Σοφία, και έτσι εισεχώρησε μέσα στο πνευματικό DNα της ανθρωπότητος.
Μέ αυτήν την έννοια το πνεύμα του τελευταίου ηγέτη της Αυτοκρατορίας, του Κωνσταντίνου του Παλαιολόγου, είναι ζωντανό. Καί ο τελευταίος Αυτοκράτορας δεν είναι απλώς μαρμαρωμένος, αλλά διαφεντεύει και βασιλεύει σε όσους αισθάνονται Ρωμηοί, με την πνευματική οικουμενική αντίληψη. Καί ο λόγος του τελευταίου Αυτοκράτορα προς τον Σουλτάνο, που του ζητούσε να παραδώση την Πόλη: «την πόλιν ου σοί δίδομεν' κοινή γάρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεθα και ου φεισόμεθα της ζωής ημών», δείχνει ότι η Πόλη δεν παραδόθηκε, αλλά είναι ζωντανή, αφού ακολούθησε τούς ευλογημένους μαχητάς στον ζωοποιό τάφο και από εκεί αναστήθηκε και είναι σήμερα η πνευματική πόλη του κάθε Ρωμηού που ζή σε όλα τα μήκη και πλάτη της γής, και οραματίζεται την ουράνια πόλη «ής τεχνίτης και δημιουργός ο Θεός».
Μετά την άλωση της Πόλης, το Οικουμενικό Πατριαρχείο ανέπτυξε μεγάλη δράση, ο δέ Οικουμενικός Πατριάρχης έγινε ο εθνάρχης και μάρτυρας του Γένους μας. Μέσα στην οργάνωση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παρά τα προβλήματα που ανεφύησαν, το Οικουμενικό Πατριαρχείο αποδείχθηκε ο συνεκτικός δεσμός όλων των άλλων Πατριαρχείων και κράτησε αναμμένη την φλόγα της πίστεως, της θεολογίας και της κοινοτικής ζωής. Η Εκκλησία ως μαρτυρική ανέδειξε νεομάρτυρες και πολλοί Πατριάρχες και Επίσκοποι ανεδείχθησαν μάρτυρες στο αγιολόγιο της Εκκλησίας μας. Τό πνεύμα του ρωμαίϊκου πολιτισμού επέζησε και επιζή. Καί το σημαντικότερο είναι ότι ακόμη και σήμερα το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι η πρωτόθρονη Εκκλησία, που προεδρεύει και αναλαμβάνει υπεύθυνες αποστολές και πρωτοβουλίες για την διατήρηση της ενότητος των Ορθοδόξων Εκκλησιών, και με αυτόν τον τρόπο μάς υπενθυμίζει ζωντανά και δυναμικά την για χίλια χρόνια λάμψασα Χριστιανική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Επειδή δέ διαθέτει τεράστια πείρα σε όλους τούς τομείς, γι’ αυτό και οι κατά τόπους αυτοκέφαλες Εκκλησίες πρέπει να συνεργάζονται στενώτατα με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Στόν θεσμό και την διακονία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, του οποίου η ζωή και η δράση απλώνεται σε ολόκληρο τον κόσμο, από την Αμερική μέχρι την Ασία, και το οποίο εκφράζει το οικουμενικό πνεύμα της Ρωμηοσύνης, αλλά και την ησυχαστική ζωή της Ορθοδόξου Παραδόσεως με την ευλογημένη παρουσία του Αγίου Όρους, διασώζεται όχι μόνον η Βασιλεύουσα, αλλά και ολόκληρο το πνεύμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, αυτού που ονομάζουμε Βυζάντιο.


Γι’ αυτό η «Πόλις εάλω» αλλά και ζή.
Σημείωση (Πηγή: 'Εκκλησιαστική Παρέμβαση')

6. Η κατάρρευση της Αυτοκρατορίας.Το Βυζαντινό μάθημα. (Βίντεο)
 
Από: VAGOS1985 
Σας παραθέτω το  Ντοκυμαντέρ με τίτλο "Η κατάρρευση της Αυτοκρατορίας. Το Βυζαντινό μάθημα" που επιμελήθηκε ο Ηγούμενος της Ιεράς Μονής Σρετένσκυ της Μόσχας, Αρχιμανδρίτης Τύχων Σεβκούνωφ. Οι διαπιστώσεις του π.Τύχωνα για την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είναι συγκλονιστικές.



7.   Η άλωση της πόλης από το national geographic
URL:
Μικρογραφία

8. Θρήνοι και παραδόσεις της Άλωσης (βίντεο) 

Λίστα αναπαραγωγής με Θρήνους και παραδόσεις γύρω από την άλωση της Πόλης


9.  Θρήνοι (ποίηση) 

Της Αγια-Σοφιάς
Σημαίνει ο Θιός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια,
σημαίνει κι η Αγια Σοφιά, το μέγα μοναστήρι,
με τετρακόσια σήμαντρα κι εξηνταδυό καμπάνες,
κάθε καμπάνα και παπάς, κάθε παπάς και διάκος.
Ψάλλει ζερβά ο βασιλιάς, δεξιά ο πατριάρχης,
κι απ΄την πολλήν την ψαλμουδιά εσειόντανε οι κολόνες.
Να μπούνε στο χερουβικό και να 'βγει ο βασιλέας,
φωνή τους ήρθε εξ ουρανού κι απ' αρχαγγέλου στόμα:
"Πάψετε το χερουβικό κι ας χαμηλώσουν τα 'αγια,
παπάδες πάρτε τα γιερά και σεις κεριά σβηστήτε,
γιατί είναι θέλημα Θεού η Πόλη να τουρκέψει.
Μόν' στείλτε λόγο στη Φραγκιά, να 'ρτουνε τρία καράβια°
το 'να να πάρει το σταυρό και τ' άλλο το βαγγέλιο,
το τρίτο το καλύτερο, την άγια τράπεζά μας,
μη μας την πάρουν τα σκυλιά και μας τη μαγαρίσουν".
Η Δέσποινα ταράχτηκε και δάκρυσαν οι εικόνες.
"Σώπασε κυρά Δέσποινα, και μη πολυδακρύζεις,
πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας είναι".
(δημοτικό)
Πάρθεν η Ρωμανία
Έναν πουλίν, καλόν πουλίν εβγαίν' από την Πόλην°
ουδέ στ' αμπέλια κόνεψεν ουδέ στα περιβόλια,
επήγεν και-ν εκόνεψεν α σου Ηλί' τον κάστρον.
Εσείξεν τ' έναν το φτερόν σο αίμα βουτεμένον,
εσείξεν τ' άλλο το φτερόν, χαρτίν έχει γραμμένον,
Ατό κανείς κι ανέγνωσεν, ουδ' ο μητροπολίτης°
έναν παιδίν, καλόν παιδίν, έρχεται κι αναγνώθει.
Σίτ' αναγνώθ' σίτε κλαίγει, σίτε κρούει την καρδίαν.
"Αλί εμάς και βάι εμάς, πάρθεν η Ρωμανία!"
Μοιρολογούν τα εκκλησιάς, κλαίγνε τα μοναστήρια
κι ο Γιάννες ο Χρυσόστομον κλαίει, δερνοκοπιέται,
-Μη κλαίς, μη κλαίς Αϊ-Γιάννε μου, και δερνοκοπισκάσαι
-Η Ρωμανία πέρασε, η Ρωμανία 'πάρθεν.
-Η Ρωμανία κι αν πέρασεν, ανθεί και φέρει κι άλλο.
(Δημοτικό τραγούδι του Πόντου)
Το ανακάλημα της Κωνσταντινούπολης
Θρήνος κλαυθμός και οδυρμός και στεναγμός και λύπη,
Θλίψις απαραμύθητος έπεσεν τοις Ρωμαίοις.
Εχάσασιν το σπίτιν τους, την Πόλιν την αγία,
το θάρρος και το καύχημα και την απαντοχήν τους.
Τις το 'πεν; Τις το μήνυσε; Πότε 'λθεν το μαντάτο;
Καράβιν εκατέβαινε στα μέρη της Τενέδου
και κάτεργον το υπάντησε, στέκει και αναρωτά το:
-"Καράβιν, πόθεν έρκεσαι και πόθεν κατεβαίνεις;"
-"Ερκομαι ακ τα' ανάθεμα κι εκ το βαρύν το σκότος,
ακ την αστραποχάλαζην, ακ την ανεμοζάλην°
απέ την Πόλην έρχομαι την αστραποκαμένην.
Εγώ γομάριν Δε βαστώ, αμέ μαντάτα φέρνω
κακά δια τους χριστιανούς, πικρά και δολωμένα.
(δημοτικό, απόσπασμα)


Σύνθεση ΠΑΖΛ : Ευάγγελος

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου